Sầu riêng là loại cây ăn quả có giá trị kinh tế cao, được trồng phổ biến tại Việt Nam, đặc biệt ở các vùng nhiệt đới như Đồng bằng sông Cửu Long và Đông Nam Bộ. Tuy nhiên, các loại bệnh do nấm, vi khuẩn và vi rút thường xuyên đe dọa sức khỏe cây, gây thiệt hại nghiêm trọng về năng suất và chất lượng trái nếu không được kiểm soát kịp thời. Để bảo vệ vườn sầu riêng, người trồng cần hiểu rõ các bệnh phổ biến và áp dụng biện pháp phòng trừ hiệu quả. Bài viết này N2 Agro sẽ cung cấp thông tin chi tiết về các loại bệnh trên cây sầu riêng, triệu chứng, tác hại và cách phòng trừ để đảm bảo cây phát triển bền vững.
I. Các loại bệnh phổ biến trên cây sầu riêng
Cây sầu riêng thường bị tấn công bởi nhiều loại bệnh, mỗi loại gây hại ở các bộ phận khác nhau:
Bệnh thối rễ (Phytophthora palmivora):
- Triệu chứng: Rễ đen, thối, lá vàng, héo dù đất ẩm, cây chết khô từ gốc lên.
- Điều kiện phát sinh: Đất úng nước, mùa mưa, nhiệt độ 25-32°C.
Bệnh nấm trái (Phytophthora spp., Colletotrichum gloeosporioides):
- Triệu chứng: Trái có vết nâu đen, thối mềm, rụng sớm, vỏ phủ mốc trắng hoặc đốm đen.
- Điều kiện phát sinh: Độ ẩm cao, mưa kéo dài, vườn rậm rạp.
Bệnh cháy lá (Fusarium spp.):
- Triệu chứng: Lá có đốm nâu, khô cháy, rụng sớm, cây suy yếu quang hợp.
- Điều kiện phát sinh: Đất nghèo dinh dưỡng, thời tiết ấm ẩm.
Bệnh loét thân (Botryosphaeria dothidea):
- Triệu chứng: Vỏ thân và cành có vết loét, chảy nhựa, cành khô, gãy.
- Điều kiện phát sinh: Vết thương do tỉa cành, sâu đục cành, mùa mưa.
Bệnh đốm lá (Cercospora spp.):
- Triệu chứng: Lá có đốm nhỏ màu nâu hoặc xám, lan rộng, lá rụng hàng loạt.
- Điều kiện phát sinh: Độ ẩm cao, tán cây rậm, thiếu ánh sáng.
II. Tác hại của bệnh trên cây sầu riêng
- Giảm năng suất: Bệnh thối rễ, nấm trái làm cây chết hoặc rụng trái, giảm 30-70% sản lượng, nặng hơn có thể mất trắng vụ mùa.
- Ảnh hưởng chất lượng: Trái thối, cơm hỏng, không đạt tiêu chuẩn thương phẩm; lá cháy làm cây kém phát triển.
- Tăng chi phí sản xuất: Người trồng phải đầu tư thêm thuốc trừ bệnh, công chăm sóc và cải tạo đất sau khi cây bị hại.
- Suy yếu cây lâu dài: Cây mất sức, dễ bị sâu hại hoặc bệnh khác tấn công, giảm tuổi thọ (thường 20-30 năm nếu khỏe mạnh).
III. Biện pháp phòng trừ bệnh trên cây sầu riêng
Để kiểm soát bệnh hiệu quả, cần áp dụng các biện pháp tổng hợp:
1. Biện pháp canh tác
- Cải tạo đất và thoát nước:
- Cày đất sâu 20-30 cm, phơi đất 10-15 ngày trước khi trồng để diệt mầm bệnh.
- Lên luống cao 20-30 cm, đào rãnh thoát nước (rộng 30-40 cm) để tránh úng, giảm nguy cơ thối rễ.
- Tạo thông thoáng:
- Tỉa cành định kỳ (3-6 tháng/lần), loại bỏ cành thấp, cành chen chúc để ánh sáng xuyên đều, giảm độ ẩm trong tán.
- Quét vôi gốc (1 kg vôi + 10 lít nước) để ngăn nấm và vi khuẩn xâm nhập.
- Vệ sinh vườn: Thu gom lá rụng, trái thối, cành bệnh và tiêu hủy (đốt hoặc chôn sâu) để giảm nguồn lây nhiễm.
2. Biện pháp sinh học
- Chế phẩm sinh học:
- Trộn Trichoderma spp. (5-10 kg/ha) vào đất trước khi trồng hoặc tưới quanh gốc (2-3 g/lít nước) để ức chế nấm Phytophthora và Fusarium.
- Phun Bacillus subtilis (2 g/lít nước) lên lá và trái để phòng cháy lá, nấm trái.
- Phân hữu cơ: Bón phân chuồng hoai mục (20-30 kg/cây) ủ với Trichoderma để tăng vi sinh vật có lợi, cải thiện sức đề kháng cây.
- Trồng cây xua đuổi: Xen canh cúc vạn thọ (Tagetes spp.) để tiết chất ức chế nấm và sâu hại.
3. Biện pháp thủ công
- Cắt bỏ bộ phận bệnh:
- Cắt cành, lá, trái bị bệnh (thối, loét, cháy) bằng dao sạch, bôi vôi hoặc keo liền sẹo vào vết cắt để ngăn lây lan.
- Nhổ cây bị thối rễ nặng, xử lý đất bằng vôi bột (0,5-1 kg/hố).
- Bọc trái: Dùng túi nilon hoặc vải lưới bọc trái non (5-10 cm) để ngăn nấm trái do nước mưa và côn trùng mang bào tử.
- Che mưa: Dùng lưới hoặc bạt che tán trong mùa mưa để giảm độ ẩm, bảo vệ lá và trái.
4. Biện pháp hóa học
- Khi bệnh xuất hiện (5-10% cây hoặc trái bị hại):
- Bệnh thối rễ: Tưới Metalaxyl (2 g/lít nước) hoặc Fosetyl-aluminium (2-3 g/lít nước) quanh gốc.
- Bệnh nấm trái: Phun Mancozeb (2-3 g/lít nước) hoặc Copper Oxychloride (2 g/lít nước) lên trái và cành.
- Bệnh cháy lá, đốm lá: Phun Carbendazim (2 g/lít nước) hoặc Azoxystrobin (1-2 ml/lít nước) lên tán lá.
- Bệnh loét thân: Phun Hexaconazole (1-2 ml/lít nước) hoặc bôi Ridomil (5 g/lít nước) lên vết loét.
- Thời điểm phun: Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh lúc mưa để thuốc bám lâu.
- Phun 7-10 ngày/lần, tối đa 2-3 lần/vụ, luân phiên thuốc để tránh nấm kháng.
IV. Lợi ích của việc phòng trừ bệnh hiệu quả
- Bảo vệ năng suất: Giảm rụng trái, chết cây, đảm bảo sản lượng 20-30 tấn/ha khi cây trưởng thành.
- Tăng chất lượng: Trái to, cơm dày, không thối, đáp ứng tiêu chuẩn thị trường trong và ngoài nước.
- Tiết kiệm chi phí: Hạn chế thiệt hại, giảm phụ thuộc thuốc hóa học nhờ biện pháp sinh học và canh tác.
- Cây khỏe mạnh: Duy trì sức sống, tăng tuổi thọ, mang lại lợi nhuận bền vững qua nhiều vụ.
V. Lưu ý khi phòng trừ bệnh trên cây sầu riêng
- Không lạm dụng hóa chất: Sử dụng thuốc đúng liều lượng và thời gian cách ly (10-14 ngày trước thu hoạch) để đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Thời điểm xử lý: Tập trung phòng trừ trong mùa mưa (tháng 5-10), khi bệnh phát triển mạnh nhất.
- Kết hợp biện pháp: Áp dụng đồng thời canh tác, sinh học và hóa học để kiểm soát bệnh bền vững.
- Theo dõi cây: Quan sát lá, cành, trái, rễ định kỳ (15-20 ngày/lần) để phát hiện sớm và xử lý đúng bệnh.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bệnh nào nguy hiểm nhất trên sầu riêng?
Bệnh thối rễ và nấm trái nguy hiểm nhất vì làm chết cây, rụng trái, ảnh hưởng trực tiếp đến năng suất.
2. Làm sao biết sầu riêng bị bệnh mà không cần kiểm tra kỹ?
Nếu lá héo, trái rụng bất thường, thân loét hoặc rễ thối dù đất đủ dinh dưỡng, đó là dấu hiệu cây bị bệnh.
3. Có cách nào phòng bệnh tự nhiên không?
Có, vệ sinh vườn, bón Trichoderma, trồng xen cúc vạn thọ là các cách an toàn, hiệu quả.
Kết luận
Phòng trừ bệnh trên cây sầu riêng là yếu tố then chốt để bảo vệ vườn cây khỏe mạnh, đạt năng suất cao và chất lượng trái tốt. Việc hiểu rõ các loại bệnh, áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp – từ cải tạo đất, sử dụng sinh học, thủ công đến hóa học khi cần thiết – sẽ giúp người trồng quản lý hiệu quả vấn đề này. Theo dõi sát sao, đặc biệt trong mùa mưa, và xử lý sớm là chìa khóa để giảm thiểu thiệt hại. Với sự kiên trì và kỹ thuật đúng đắn, bạn có thể duy trì vườn sầu riêng phát triển bền vững, mang lại lợi nhuận tối ưu. Chúc bạn thành công trong việc phòng trừ bệnh trên cây sầu riêng!
