Sâu đục vỏ trái cam là một loại côn trùng gây hại nghiêm trọng trên cây cam và các loại cây có múi khác như chanh, bưởi, quýt. Loài sâu này tấn công trái từ giai đoạn non đến khi sắp thu hoạch, làm giảm năng suất, chất lượng và giá trị thương phẩm của trái. Bài viết này N2 Agro cung cấp thông tin chi tiết về đặc điểm, tác hại và các biện pháp quản lý sâu đục vỏ trái cam hiệu quả, giúp người trồng bảo vệ vườn cây.
I. Đặc điểm của sâu đục vỏ trái cam
1. Tên khoa học và phân loại
- ưTên khoa học: Citripestis sagittiferella (họ Pyralidae, bộ Lepidoptera). Một số trường hợp liên quan đến Prays citri (sâu đục vỏ trái non, phổ biến trên bưởi và cam sành).
- Tên thường gọi: Sâu đục trái, sâu đục vỏ trái cam.
2. Đặc điểm sinh học
Thành trùng:
- Là loài bướm nhỏ, sải cánh 8-20 mm, thân dài 6 mm, màu xám hoặc nâu vàng, cánh có chấm đen.
- Hoạt động ban đêm, đẻ trứng vào chiều mát hoặc chập tối- Đẻ trứng rải rác hoặc thành ổ (4-8 trứng) trên vỏ trái non, gần cuống hoặc chùm hoa. Trứng màu trắng đục, chuyển cam đỏ khi sắp nở, hình vảy cá, kích thước 1-1.25 mm. Thời gian ủ trứng 5-7 ngày.
Sâu non: Sâu mới nở màu vàng cam, dài 1-2 mm; khi lớn (đẫy sức) dài 19-22 mm, màu đỏ nâu, chuyển nâu xanh trước khi hóa nhộng. Sâu non đục vỏ trái ngay sau khi nở, ăn phần vỏ và thịt trái, đùn phân ra ngoài lỗ đục.
Nhộng: Màu vàng nâu, hóa nhộng trong trái, trên lá khô, hoặc nơi tiếp giáp giữa các trái. Thời gian nhộng 6-8 ngày.
Vòng đời: Hoàn thành trong 20-30 ngày, tùy nhiệt độ (nhanh hơn ở 25-30°C). Một năm có 4-6 thế hệ, gây hại quanh năm, mạnh nhất vào mùa khô (tháng 12-4) và đầu mùa mưa (tháng 5-6).
3. Điều kiện phát sinh
- Thời tiết: Nh Thích hợp ở nhiệt độ 25-35°C, độ ẩm thấp, đặc biệt trong mùa khô hoặc khi cây ra trái vụ nghịch.
- Vườn cây: Vườn rậm rạp, cỏ dại nhiều, trái ra quanh năm (đặc biệt vụ nghịch) tạo điều kiện cho sâu phát triển.
- Ký chủ: Cam, chanh, bưởi, quýt, sầu riêng, chôm chôm, mãng cầu, ổi.
II. Triệu chứng gây hại
Trên trái:
- Trái non (đường kính 2-10 cm) có lỗ đục nhỏ, phân sâu đùn ra ngoài, màu nâu đậm, dính thành cục quanh lỗ đục.
- Trái bị sần sùi, méo mó, rụng sớm (đặc biệt khi còn nhỏ).
- Trái lớn có vết thối nâu đen quanh lỗ đục do nấm (Phytophthora, Colletotrichum) xâm nhập.
- Một trái có thể có 1-5 sâu non, mỗi sâu tạo một hang riêng.
Trên cây: Tỷ lệ trái bị hại có thể lên đến 30-90% nếu không kiểm soát, đặc biệt ở vụ nghịch. Cây suy yếu, năng suất giảm, trái mất giá trị thương phẩm.
III. Tác hại của sâu đục vỏ trái cam
Thiệt hại trực tiếp: Gây rụng trái non, giảm năng suất 20-60%, thậm chí 90% ở một số vườn. Trái bị sần, thối, mất thẩm mỹ, không bán được hoặc giá thấp.
Thiệt hại gián tiếp: Lỗ đục tạo điều kiện cho nấm (Phytophthora palmivora, Colletotrichum spp.) và vi khuẩn xâm nhập, gây thối trái, bệnh thán thư. Thu hút ruồi đục trái (Bactrocera dorsalis), làm tăng thiệt hại. Tăng chi phí phòng trừ, giảm lợi nhuận.
Kinh tế: Ảnh hưởng nghiêm trọng ở các vùng trồng cam chuyên canh (như Kế Sách, Sóc Trăng; Giồng Trôm, Bến Tre), nơi sâu đục trái gây thiệt hại hàng chục triệu đồng/ha/năm.
IV. Biện pháp phòng trừ sâu đục vỏ trái cam
1. Biện pháp canh tác
- Vệ sinh vườn:
- Thu gom và tiêu hủy trái bị hại (rụng hoặc còn trên cây) bằng cách chôn sâu, đốt, hoặc ngâm trong bao nylon buộc kín để diệt sâu non.
- Cắt tỉa cành, làm sạch cỏ dại, tạo vườn thông thoáng, giảm nơi trú ẩn của sâu.
- Quản lý trái:
- Xử lý ra hoa đồng loạt, tránh để trái ra quanh năm, đặc biệt vụ nghịch.
- Bao trái bằng túi nylon đục lỗ (kích thước 15-20 cm, 10-15 lỗ nhỏ) khi trái non (đường kính 2-3 cm) để ngăn sâu tấn công.
- Bón phân: Bón phân hữu cơ hoai mục (10-15 kg/cây/năm) và NPK cân đối để tăng sức đề kháng cho cây.
2. Biện pháp sinh học
- Thiên địch:
- Bảo vệ các loài thiên địch như ong ký sinh (Trichogrammatidae), kiến vàng, bọ ngựa, nhện ức chế sự phát triển của sâu non bên ngoài vỏ trái.
- Thả ong ký sinh hoặc kiến sư tử vào vườn để tiêu diệt trứng và sâu non.
- Chế phẩm sinh học:
- Phun Beauveria bassiana hoặc Metarhizium anisopliae (20-30 g/16 lít nước) 2-3 lần, cách nhau 3-5 ngày.
- Sử dụng dầu neem (5-10 ml/lít nước) hoặc Bacillus thuringiensis (BT, 20 g/16 lít nước) để diệt sâu non.
3. Biện pháp thủ công
- Kiểm tra định kỳ: Thăm vườn 5-7 ngày/lần, đặc biệt khi trái non (đường kính 2-10 cm), để phát hiện sớm dấu hiệu phân sâu hoặc lỗ đục.
- Loại bỏ trái bị hại: Cắt trái có dấu hiệu bị sâu, cho vào bao nylon, tiêu hủy ngay.
- Bẫy dính: Đặt bẫy dính màu vàng (5 bẫy/500 m²) để bắt bướm trưởng thành.
4. Biện pháp hóa học
- Thời điểm phun:
- Phun khi phát hiện 5-10% trái có dấu hiệu bị hại (lỗ đục, phân sâu).
- Phun 7-10 ngày sau khi bướm xuất hiện rộ, tập trung vào mặt dưới lá và trái non.
- Phun 2 lần/đợt, cách nhau 7-10 ngày, vào sáng sớm hoặc chiều mát.
- Thuốc hóa học:
- Cypermethrin (Sherzol 205EC, 20 ml/8 lít nước).
- Deltamethrin (Decis 2.5EC, 10-15 ml/16 lít nước).
- Abamectin (Monster 40EC, 10-15 ml/16 lít nước).
- Emamectin benzoate (Actimax 50WG, 100 g/200 lít nước).
- Permethrin (Permecide 50EC, 200 ml/200 lít nước).
- Kết hợp thuốc cúc tổng hợp với dầu khoáng (SK Enspray 99EC, 80-120 ml/16 lít nước) để tăng hiệu quả và giảm kháng thuốc.
- Lưu ý:
- Luân phiên thuốc để tránh sâu kháng thuốc.
- Tuân thủ thời gian cách ly (7-14 ngày trước thu hoạch).
- Phun kỹ mặt dưới lá và trái non, nơi sâu tập trung.
- Hạn chế phun khi cây ra hoa để bảo vệ côn trùng thụ phấn.
V. Lưu ý khi phòng trừ
- Phát hiện sớm: Kiểm tra vườn thường xuyên để xử lý ngay từ khi sâu mới xuất hiện, tránh để mật độ sâu tăng cao.
- Kết hợp biện pháp: Áp dụng đồng thời canh tác, sinh học, thủ công và hóa học để đạt hiệu quả bền vững.
- Phun thuốc đúng thời điểm: Xác định chính xác giai đoạn bướm rộ (thường vào chiều tối) để phun thuốc diệt trứng và sâu non hiệu quả.
- Tiêu hủy đúng cách: Không vứt trái bị sâu xuống mương hoặc kênh rạch, vì sâu có thể hóa nhộng và lây lan.
- Ghi chép: Lưu lịch phun thuốc, loại thuốc, và kết quả để điều chỉnh kỹ thuật phù hợp.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Làm thế nào để nhận biết sâu đục vỏ trái cam?
Nhìn thấy lỗ đục nhỏ trên trái non, phân sâu màu nâu đậm đùn ra ngoài, trái sần sùi, rụng sớm, hoặc có vết thối nâu đen quanh lỗ đục.
2. Sâu đục vỏ trái cam có gây bệnh cho cây không?
Có, lỗ đục tạo điều kiện cho nấm (Phytophthora, Colletotrichum) và ruồi đục trái xâm nhập, gây thối trái, thán thư, giảm năng suất.
3. Khi nào nên phun thuốc trừ sâu đục vỏ trái cam?
Phun khi 5-10% trái có dấu hiệu bị hại hoặc 7-10 ngày sau khi bướm xuất hiện rộ, tập trung vào trái non và mặt dưới lá.
4. Bao trái có ngăn được sâu đục vỏ trái cam không?
Có, bao trái bằng túi nylon đục lỗ (khi trái non, đường kính 2-3 cm) giúp hạn chế sâu tấn công, đồng thời bảo vệ trái khỏi nấm bệnh và côn trùng khác.
Kết luận
Sâu đục vỏ trái cam (Citripestis sagittiferella) là mối đe dọa lớn đối với cây cam, gây thiệt hại năng suất và chất lượng trái nếu không được kiểm soát kịp thời. Việc nhận diện sớm triệu chứng (lỗ đục, phân sâu, trái rụng), hiểu đặc điểm sinh học, và áp dụng các biện pháp quản lý tổng hợp – từ vệ sinh vườn, bao trái, sử dụng thiên địch, chế phẩm sinh học đến phun thuốc hóa học đúng thời điểm – sẽ giúp giảm thiểu thiệt hại. Người trồng cần theo dõi sát sao, đặc biệt trong mùa khô và giai đoạn trái non, để xử lý sớm. Với kỹ thuật phòng trừ khoa học và kiên trì, bạn có thể bảo vệ vườn cam hiệu quả, đảm bảo năng suất cao và trái chất lượng tốt.
