Bệnh thối hoa sầu riêng là vấn đề nghiêm trọng, làm giảm tỷ lệ đậu quả và ảnh hưởng lớn đến năng suất. Nấm và vi khuẩn gây hoa thối, rụng sớm, dẫn đến thiệt hại kinh tế đáng kể nếu không kiểm soát kịp thời. Bài viết này N2 Agro cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, và các biện pháp phòng trừ bệnh thối hoa hiệu quả để bảo vệ vườn sầu riêng.
I. Tổng quan về bệnh thối hoa sầu riêng
1. Tác nhân gây bệnh thối hoa sầu riêng
Bệnh thối hoa sầu riêng do các tác nhân sau:
- Nấm:
- Phytophthora palmivora: Gây thối hoa, làm hoa chuyển nâu, rụng sớm.
- Fusarium oxysporum: Gây thối nhũn hoa, đặc biệt ở điều kiện ẩm ướt.
- Vi khuẩn:
- Erwinia carotovora: Gây thối ướt hoa, làm hoa mềm, có mùi hôi, rụng hàng loạt.
- Côn trùng phụ:
- Bọ trĩ (Thrips spp.), rầy mềm (Aphis gossypii): Chích hút hoa, tạo vết thương cho nấm, vi khuẩn xâm nhập.
- Yếu tố khác:
- Đất thiếu kali, bón thừa đạm (ure >50 kg/ha), làm cây yếu, hoa dễ nhiễm bệnh.
- Tàn dư cây trồng, cỏ dại không vệ sinh, tạo nơi trú ẩn cho nấm, vi khuẩn.
- Mưa kéo dài hoặc độ ẩm cao (>80%) làm hoa thối nhanh, đặc biệt ở mùa mưa (tháng 5-10).
2. Điều kiện phát sinh
- Thời tiết:
- Nhiệt độ 25-30°C, độ ẩm >80%, đặc biệt trong mùa mưa (tháng 5-10), tạo điều kiện cho nấm, vi khuẩn phát triển.
- Mưa lớn làm nước đọng trên hoa, thúc đẩy thối hoa do Phytophthora và Erwinia.
- Vườn sầu riêng:
- Vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng, tạo môi trường ẩm ướt cho nấm, vi khuẩn.
- Đất chua (pH <5), thiếu kali, hoặc bón thừa đạm, làm cây ra nhiều hoa yếu, dễ thối.
- Trồng liên tục trên đất nhiễm nấm, không vệ sinh tàn dư, làm nấm tồn tại qua nhiều vụ.
- Lây lan:
- Qua nước mưa, nước tưới mang nấm, vi khuẩn từ hoa bệnh sang hoa khỏe.
- Qua gió, dụng cụ làm vườn (kéo, dao), hoặc tàn dư cây nhiễm bệnh.
- Qua côn trùng như bọ trĩ, rầy mềm, mang nấm, vi khuẩn đến hoa khỏe, đặc biệt ở Tiền Giang, Đắk Lắk.
3. Triệu chứng nhận biết
- Trên hoa:
- Hoa chuyển nâu hoặc đen, mềm, có mùi hôi (do vi khuẩn Erwinia), dễ rụng khi chạm.
- Hoa có đốm nâu, thối khô (do nấm Phytophthora), rụng sớm trước khi đậu quả.
- Hoa non sần sùi, có đốm bạc (do bọ trĩ chích), sau đó thối do nấm, vi khuẩn xâm nhập.
- Trên cây:
- Tỷ lệ đậu quả giảm, cây còi cọc, lá vàng nếu bệnh kéo dài.
- Ngọn cây yếu, hoa rụng hàng loạt, đặc biệt ở giai đoạn ra hoa (tháng 10-12).
- Trên đất:
- Đất ẩm ướt, có tàn dư cây nhiễm nấm, tạo điều kiện cho Phytophthora phát triển.
- Giai đoạn nặng:
- Hoa rụng 80-90%, cây không đậu quả, năng suất giảm 50-70%.
- Một vụ ở Đắk Lắk (2023) ghi nhận 60% vườn sầu riêng mất mùa do thối hoa nặng.
- Lưu ý: Triệu chứng dễ nhầm với rụng hoa do thiếu dinh dưỡng (kali, Bo) hoặc bọ trĩ. Cần kiểm tra hoa và đất để xác định nấm, vi khuẩn.
4. Tác hại
- Trực tiếp:
- Giảm 50-70% năng suất do hoa rụng sớm, không đậu quả.
- Mất vụ hoặc giảm giá trị kinh tế, đặc biệt với sầu riêng xuất khẩu.
- Gián tiếp:
- Cây yếu, dễ nhiễm nấm (Phytophthora), côn trùng (bọ trĩ), làm tăng chi phí xử lý.
- Tăng chi phí thuốc bảo vệ thực vật, tái canh tác, và chăm sóc.
- Nấm, vi khuẩn lây lan qua nước, gió, gây hại cả vườn hoặc cây lân cận (mít, xoài).
- Kinh tế:
- Ở Tiền Giang, Đắk Lắk, bệnh thối hoa gây thiệt hại hàng tỷ đồng mỗi vụ.
- Một vụ ở Tiền Giang (2023) ghi nhận năng suất giảm từ 15 tấn/ha xuống 5 tấn/ha, làm nông dân mất 60% thu nhập.
II. Biện pháp phòng trừ bệnh thối hoa sầu riêng
1. Biện pháp canh tác
- Chọn giống:
- Sử dụng giống sầu riêng kháng nấm như Monthong, Ri6.
- Xử lý cây giống bằng thuốc trừ nấm (Mancozeb 2 g/kg đất) để giảm nguy cơ nấm.
- Vệ sinh đồng ruộng:
- Thu gom, tiêu hủy (đốt hoặc chôn sâu với vôi bột 1 kg/m²) tàn dư cây vụ trước, hoa nhiễm bệnh để loại bỏ nguồn nấm, vi khuẩn.
- Cày xới, phơi ải đất 2-3 tuần trước khi trồng để tiêu diệt nấm trong đất.
- Tỉa cành:
- Tỉa cành yếu, lá già để vườn thông thoáng, giảm độ ẩm, hạn chế nấm, vi khuẩn.
- Bón phân cân đối:
- Sử dụng NPK 15-5-20 (0.5 kg/cây), hạn chế ure (<50 kg/ha) để tránh cây ra hoa yếu.
- Bón kali (0.3 kg/cây) để tăng sức đề kháng cho hoa.
2. Biện pháp sinh học
- Vi sinh vật:
- Sử dụng phân hữu cơ vi sinh chứa Trichoderma spp. (200-300 g/200 lít nước, tưới gốc): Ức chế nấm Phytophthora, cải tạo đất.
- Sử dụng chế phẩm chứa Bacillus subtilis (200 ml/200 lít nước, phun hoa): Ức chế vi khuẩn Erwinia.
- Chế phẩm sinh học:
- Sử dụng sản phẩm chứa chitosan (250 ml/200 lít nước, phun 5-7 ngày/lần): Tăng sức đề kháng, hạn chế thối hoa.
- Sử dụng chế phẩm chứa Beauveria bassiana (200 g/200 lít nước, phun 10-14 ngày/lần): Diệt bọ trĩ, rầy mềm, giảm vết thương trên hoa.
- Phân hữu cơ vi sinh:
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục kết hợp vi sinh Trichoderma spp. để cải thiện đất, tăng sức khỏe cây.
3. Biện pháp thủ công
- Kiểm tra định kỳ:
- Thăm vườn 3-5 ngày/lần, đặc biệt trong giai đoạn ra hoa, để phát hiện hoa thối, nâu đen.
- Quan sát hoa và đất để kiểm tra nấm, vi khuẩn.
- Loại bỏ hoa bệnh:
- Cắt bỏ hoa thối, cho vào bao nylon, tiêu hủy (đốt hoặc chôn với vôi bột) để ngăn lây lan.
- Che phủ hoa:
- Che hoa bằng túi nylon khi mưa lớn để tránh nước đọng, giảm nguy cơ thối hoa.
- Bẫy côn trùng:
- Đặt bẫy dính vàng (5-10 bẫy/500 m²) để bắt bọ trĩ, rầy mềm, giảm vết thương trên hoa.
4. Biện pháp hóa học
- Thời điểm phun:
- Phòng ngừa: Phun trước và trong giai đoạn ra hoa (tháng 10-12), định kỳ 10-15 ngày/lần.
- Trị bệnh: Khi phát hiện 5-10% hoa thối, phun 2-3 lần, cách nhau 5-7 ngày, vào chiều mát.
- Hoạt chất:
- Sử dụng sản phẩm chứa mancozeb (0.2%, 200 g/200 lít nước): Ức chế nấm Phytophthora, Fusarium.
- Sử dụng sản phẩm chứa fosetyl-aluminium (0.2%, 200 g/200 lít nước): Kiểm soát nấm thối hoa.
- Sử dụng sản phẩm chứa abamectin (0.1%, 200 ml/200 lít nước): Diệt bọ trĩ, rầy mềm.
- Lưu ý:
- Luân phiên hoạt chất (mancozeb tuần 1, fosetyl-aluminium tuần 3) để tránh kháng thuốc.
- Phun ướt đều hoa và ngọn cây, nơi nấm, vi khuẩn tập trung.
- Tuân thủ thời gian cách ly 7-14 ngày trước thu hoạch để đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Hạn chế lạm dụng thuốc hóa học để bảo vệ vi sinh vật đất.
III. Lưu ý khi phòng trừ bệnh thối hoa sầu riêng
- Phát hiện sớm: Quan sát hoa thường xuyên để xử lý ngay khi thấy dấu hiệu thối, nâu đen.
- Ưu tiên sinh học: Sử dụng chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis để giảm phụ thuộc thuốc hóa học.
- Kiểm soát côn trùng: Diệt bọ trĩ, rầy mềm từ đầu vụ để giảm vết thương trên hoa.
- Vệ sinh dụng cụ: Khử trùng kéo, dao bằng cồn 70% để tránh lây lan nấm, vi khuẩn.
- Ghi chép: Lưu lại lịch phun thuốc, loại chế phẩm, và kết quả để điều chỉnh phù hợp.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Làm thế nào để nhận biết bệnh thối hoa sầu riêng?
Kiểm tra hoa nâu đen, mềm, có mùi hôi hoặc thối khô. Quan sát đất ẩm và bọ trĩ trên hoa để xác định.
Bệnh thối hoa có lây lan không?
Có, qua nước mưa, gió, hoặc dụng cụ làm vườn. Loại bỏ hoa bệnh và vệ sinh vườn giúp hạn chế lây lan.
Có thể trị thối hoa mà không dùng thuốc hóa học không?
Có, dùng chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis và che hoa khi mưa lớn hiệu quả.
Xem thêm: Bệnh thối hoa sầu riêng: Nguyên nhân, dấu hiệu và cách phòng trừ
Kết luận
Bệnh thối hoa sầu riêng, do nấm (Phytophthora palmivora, Fusarium oxysporum) và vi khuẩn (Erwinia carotovora), là mối đe dọa lớn ở Tiền Giang, Đắk Lắk, làm hoa rụng, giảm năng suất. Kết hợp biện pháp canh tác (vệ sinh vườn, tỉa cành, bón phân cân đối), sinh học (chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis), thủ công (che hoa, bẫy dính), và hóa học (sản phẩm chứa mancozeb, fosetyl-aluminium) giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Phát hiện sớm, ưu tiên sinh học, và kiểm soát côn trùng là chìa khóa để bảo vệ sầu riêng. Với kỹ thuật khoa học, nông dân có thể đảm bảo tỷ lệ đậu quả cao, duy trì canh tác bền vững.
Xem thêm tại Website N2 Agro
