Chọn giống vú sữa là bước quan trọng quyết định chất lượng, năng suất và hiệu quả kinh tế của vườn cây. Vú sữa là loại cây ăn quả nhiệt đới được ưa chuộng nhờ hương vị ngọt thanh, giá trị dinh dưỡng cao và khả năng thích nghi tốt với khí hậu Việt Nam. Để chọn được giống vú sữa phù hợp, bà con cần hiểu rõ đặc điểm các giống phổ biến, tiêu chí chọn giống và kỹ thuật nhân giống. Bài viết dưới đây cung cấp hướng dẫn chi tiết về kỹ thuật chọn giống vú sữa, giúp bà con đạt được vụ mùa năng suất và bền vững. Cùng tìm hiểu thêm nhiều kiến thức nông nghiệp tại N2 Agro
I. Tổng quan về cây vú sữa
- Tên khoa học: Chrysophyllum cainito (họ Hồng xiêm – Sapotaceae).
- Nguồn gốc: Châu Mỹ nhiệt đới, du nhập vào Việt Nam qua Ấn Độ, Thái Lan, Philippines.
- Đặc điểm sinh thái: Thích hợp nhiệt độ 22-34°C, đất phù sa, thịt nhẹ, pH 5.5-6.5, thoát nước tốt.
- Thời gian ra quả: 2-4 năm (ghép/chiết cành), 6-8 năm (trồng từ hạt).
Vú sữa là cây thân gỗ, cao 10-15 m, tán rộng, rễ nông, dễ đổ ngã khi gặp gió mạnh. Quả tròn, vỏ mỏng, thịt quả ngọt, nhiều dinh dưỡng. Các giống vú sữa phổ biến ở Việt Nam bao gồm vú sữa Lò Rèn, vú sữa Hoàng Kim, vú sữa Tím, vú sữa Nâu, mỗi loại có đặc điểm riêng phù hợp với nhu cầu thị trường và điều kiện canh tác.
II. Các giống vú sữa phổ biến và đặc điểm
1. Vú sữa Lò Rèn (Vĩnh Kim)
- Nguồn gốc: Long Hưng, Châu Thành, Tiền Giang.
- Đặc điểm:
- Quả hình cầu, vỏ bóng, chuyển từ xanh nhạt sang kem hoặc nâu nhẹ ở đáy khi chín.
- Thịt quả trắng sữa, dày, ngọt thanh (độ ngọt 12-14 Brix), ít hạt.
- Năng suất cao (150-200 kg/cây/năm khi trưởng thành), ra quả sau 2-2.5 năm nếu ghép.
- Chín muộn hơn so với vú sữa Tím, Nâu (tháng 2-3 dương lịch).
- Ưu điểm: Chất lượng quả tốt, mẫu mã đẹp, giá trị kinh tế cao, phù hợp xuất khẩu.
- Nhược điểm: Cây rễ nông, dễ đổ ngã, cần trồng cây chắn gió.
2. Vú sữa Hoàng Kim (Vú sữa vàng, Abiu)
- Nguồn gốc: Đài Loan, mới du nhập vào Việt Nam.
- Đặc điểm:
- Quả tròn, vỏ vàng bóng, mỏng, thịt quả dày, ngọt (độ ngọt 14-16 Brix), ít calo (31 kcal/100g).
- Cây cao 6-10 m, ra quả sau 1-3 năm (chiết cành sớm hơn trồng hạt).
- Thích hợp trồng chậu, làm cảnh hoặc canh tác thương mại.
- Ưu điểm: Giá trị kinh tế cao, dễ trồng, ra quả quanh năm, thích hợp khí hậu nhiệt đới.
- Nhược điểm: Giá cây giống cao, dễ nhầm với cây trứng gà (lê ki ma).
3. Vú sữa Tím
- Đặc điểm:
- Quả tròn, vỏ tím đậm khi chín, thịt quả mỏng hơn Lò Rèn, vị ngọt nhẹ.
- Năng suất thấp hơn Lò Rèn (100-120 kg/cây/năm), chín sớm (tháng 12-1 dương lịch).
- Cây sinh trưởng mạnh, tán rộng.
- Ưu điểm: Chín sớm, phù hợp thị trường Tết, kháng sâu bệnh tốt.
- Nhược điểm: Quả nhỏ, năng suất thấp, ít được ưa chuộng trên thị trường lớn.
4. Vú sữa Nâu
- Đặc điểm:
- Quả vỏ nâu nhạt khi chín, thịt quả trắng, ngọt dịu, ít hạt.
- Năng suất trung bình (100-150 kg/cây/năm), chín sớm hơn Lò Rèn.
- Cây thích hợp đất phù sa, dễ chăm sóc.
- Ưu điểm: Dễ trồng, ít sâu bệnh, phù hợp vùng đất thấp.
- Nhược điểm: Quả nhỏ, giá trị thương mại thấp hơn Lò Rèn.
5. Các giống khác
- Vú sữa Bảy Núi, Bắc Thảo, Đồng Tháp: Quả to, năng suất khá, nhưng ít phổ biến.
- Vú sữa Mica F1: Giống lai mới, năng suất cao, đang được thử nghiệm.
Lưu ý: Vú sữa Lò Rèn và Hoàng Kim là hai giống được ưa chuộng nhất do năng suất cao, chất lượng quả tốt, phù hợp thị trường trong nước và xuất khẩu.
III. Kỹ thuật chọn giống vú sữa
1. Tiêu chí chọn giống
- Nguồn gốc giống:
- Mua tại các vườn ươm uy tín, có giấy chứng nhận giống sạch bệnh (ví dụ: Thế Giới Cây Giống, Cây Giống 4S).
- Ưu tiên giống có xuất xứ rõ ràng, như vú sữa Lò Rèn từ Tiền Giang hoặc Hoàng Kim từ Đài Loan.
- Đặc điểm cây giống:
- Cây khỏe mạnh, cao 30-50 cm (ghép/chiết cành), thân thẳng, 4-6 cành trở lên.
- Lá xanh tốt, không vàng úa, không có dấu hiệu sâu bệnh (rệp sáp, thán thư, bồ hóng).
- Rễ chắc, bám chặt bầu đất, không đứt hoặc cong.
- Phù hợp điều kiện địa phương:
- Chọn giống phù hợp với thổ nhưỡng (đất phù sa, thịt nhẹ, pH 5.5-6.5, thoát nước tốt).
- Ưu tiên giống chịu được khí hậu địa phương (nóng ẩm, mùa mưa nắng rõ rệt).
- Mục đích canh tác:
- Thương mại: Chọn vú sữa Lò Rèn, Hoàng Kim (năng suất cao, mẫu mã đẹp).
- Làm cảnh, trồng chậu: Chọn vú sữa Hoàng Kim, Tím (kích thước cây nhỏ gọn).
- Thời gian ghép/chiết:
- Chọn cây ghép ít nhất 3 tháng, đảm bảo mối ghép liền, cành ghép phát triển tốt.
2. Chọn hạt giống (nếu nhân giống từ hạt)
- Nguồn hạt:
- Chọn quả chín sinh lý trên cây mẹ khỏe mạnh, năng suất cao (ưu tiên vú sữa Lò Rèn hoặc Hoàng Kim).
- Không lấy hạt cuối vụ vì tỷ lệ nảy mầm kém, cây con chậm phát triển.
- Xử lý hạt:
- Tách hạt từ quả chín, rửa sạch nhớt, loại bỏ hạt lép bằng cách ngâm nước (hạt nổi là lép).
- Ngâm hạt trong nước ấm (50-54°C) 2-4 giờ để kích thích nảy mầm.
- Ưu nhược điểm:
- Ưu điểm: Dễ thực hiện, chi phí thấp, cây có bộ rễ sâu, chống đổ ngã tốt.
- Nhược điểm: Cây lâu ra quả (6-8 năm), dễ biến dị, không giữ được đặc tính cây mẹ.
3. Chọn cành ghép/chiết
- Cây mẹ:
- Chọn cây mẹ 5-10 năm tuổi, khỏe mạnh, năng suất cao, không sâu bệnh.
- Cây đã cho ít nhất 1 vụ quả để đảm bảo đúng giống.
- Cành ghép/chiết:
- Chọn cành bánh tẻ (12-14 tháng tuổi), đường kính 1-2 cm, da hóa gỗ, nằm ngang ở bìa tán.
- Cành không mang chồi vượt, không sâu bệnh, có 2-3 cành con.
- Nếu cây mẹ đang ra hoa, phun urê (10 g/10 lít nước) để làm rụng hoa, tránh mất chất.
- Thời điểm:
- Chiết/ghép vào mùa xuân (tháng 2-3) khi thời tiết ấm áp, cây sinh trưởng mạnh.
- Tránh mùa đông (lạnh, không ổn định) hoặc mùa mưa lớn (dễ thối cành).
IV. Kỹ thuật nhân giống vú sữa
1. Nhân giống hữu tính (trồng từ hạt)
- Ứng dụng: Chủ yếu để tạo gốc ghép do cây trồng từ hạt dễ biến dị.
- Quy trình:
- Gieo hạt vào khay hoặc liếp, đặt phần tể trắng xuống dưới, độ sâu 1-1.5 cm.
- Đặt khay ở nơi râm mát, tưới ẩm đều, tránh ánh nắng trực tiếp.
- Sau 3-4 tuần, cây nảy mầm, chuyển sang bầu ươm khi có 4-5 lá thật.
- Bón phân urê (60-80 g/10 lít nước) sau 2 tuần, tưới định kỳ.
- Lưu ý: Cây con cần che bóng, tưới nhẹ để tránh cong rễ.
2. Nhân giống vô tính
a. Chiết cành
- Ưu điểm: Cây giữ đặc tính cây mẹ, ra quả sớm (2-3 năm).
- Nhược điểm: Rễ nông, dễ đổ ngã, tỷ lệ thành công thấp, cần 6 tháng để ra rễ.
- Quy trình:
- Khoanh vỏ cành (dài 2-2.5 cm), cột dây nilon để ráo nhựa trong 20-25 ngày.
- Bó bầu bằng xơ dừa, rễ lục bình, bùn ao, giữ ẩm đều.
- Sau 10-15 ngày, kiểm tra rễ, phun thuốc trừ kiến/côn trùng.
- Cắt cành khi rễ dài 2-3 cm, trồng vào bầu hoặc hố.
b. Ghép cành (phương pháp phổ biến)
- Ưu điểm: Tỷ lệ sống cao, cây ra quả sau 2-4 năm, giữ đặc tính cây mẹ, bộ rễ phát triển tốt.
- Nhược điểm: Đòi hỏi kỹ thuật cao, cần gốc ghép chất lượng.
- Quy trình:
- Chọn gốc ghép: Cây con từ hạt vú sữa Lò Rèn, 6-12 tháng tuổi, đường kính 1-2 cm, vỏ nâu xám.
- Chọn cành ghép: Cành khỏe, dài 15-20 cm, từ cây mẹ 5-10 tuổi.
- Phương pháp ghép:
- Ghép áp treo bầu: Ghép cành cách mặt bầu 6-10 cm, tạo tầng rễ mới, tăng khả năng chống đổ.
- Ghép mắt (bo): Lấy mắt ghép từ cành nâu xám, ghép vào gốc ghép, quấn dây PE, mở sau 25-30 ngày.
- Ghép vào ngày râm mát, tránh nắng gắt để cành không héo.
- Chăm sóc sau ghép: Che bóng, tưới ẩm, bón phân NPK (0.5-2 g/cây) sau 15 ngày.
c. Giâm cành
- Ưu điểm: Hệ số nhân giống cao.
- Nhược điểm: Cần nhà phun sương, chất kích rễ, tỷ lệ sống thấp hơn ghép.
- Quy trình:
Chọn cành 15-20 cm, nhúng dung dịch kích rễ (IBA), cắm vào giá thể tơi xốp.
Giữ độ ẩm 70-80%, phun sương tự động.
Sau 2-3 tháng, cành ra rễ, chuyển sang bầu ươm.
V. Lưu ý khi chọn và nhân giống vú sữa
- Địa chỉ mua giống: Chọn cơ sở uy tín như Thế Giới Cây Giống (Tiền Giang), Cây Giống 4S, hoặc Trung tâm Chuyển giao Công nghệ VietGAP để đảm bảo cây sạch bệnh, đúng giống.
- Kiểm tra cây giống:
- Kiểm tra bầu đất: Không nứt vỡ, rễ không lộ ra ngoài.
- Quan sát lá, thân: Không có dấu hiệu rệp sáp, thán thư, hoặc vết thâm.
- Thời vụ trồng: Trồng đầu mùa mưa (tháng 6 ở Nam Bộ, tháng 9 ở Trung Bộ) để cây bén rễ tốt, tiết kiệm công tưới.
- Phòng trừ sâu bệnh sớm:
- Xử lý đất bằng vôi bột (1-1.5 kg/hố), phơi ải 15-30 ngày trước trồng.
- Phun thuốc sinh học (BS09 – Ryzen, 5 g/10 lít) cho cây con để tăng sức đề kháng.
- Chăm sóc cây giống:
- Che bóng 1-2 năm đầu, tủ gốc bằng rơm rạ để giữ ẩm.
- Tưới nước 3-5 lần/tuần (20-30 lít/cây), bón phân DAP (20-30 g/cây/tháng) năm đầu.
Cùng N2 Agro đọc thêm: Kỹ thuật chọn giống vú sữa tại đây!
Những câu hỏi thường gặp
Làm thế nào để nhận biết cây vú sữa giống có nguy cơ nhiễm sâu bệnh trước khi mua?
Khi mua cây giống, bà con nên kiểm tra kỹ lá, thân và rễ. Nếu lá có đốm vàng, vết thâm, hoặc dấu hiệu rệp sáp (chấm trắng nhỏ), thân cây có vết nứt hoặc chảy nhựa, hoặc rễ lộ ra ngoài bầu đất và có mùi hôi, đó là dấu hiệu cây có thể nhiễm sâu bệnh. Nên chọn cây từ các vườn ươm uy tín và yêu cầu chứng nhận giống sạch bệnh.
Có nên trồng xen các giống vú sữa khác nhau trong cùng một vườn để tăng hiệu quả kinh tế không?
Trồng xen các giống vú sữa như Lò Rèn và Hoàng Kim có thể giúp kéo dài thời gian thu hoạch và đáp ứng nhu cầu thị trường đa dạng. Tuy nhiên, cần đảm bảo các giống có yêu cầu đất và khí hậu tương đồng, đồng thời bố trí khoảng cách trồng hợp lý (6-8 m) để tránh cạnh tranh ánh sáng và dinh dưỡng. Việc trồng xen cũng cần chú ý quản lý sâu bệnh chung cho các giống.
Làm thế nào để bảo quản cây giống vú sữa sau khi mua về trước khi trồng?
Sau khi mua, nếu chưa trồng ngay, bà con nên đặt cây giống ở nơi râm mát, tránh ánh nắng trực tiếp. Tưới nước nhẹ mỗi ngày (1-2 lít/cây) để giữ ẩm bầu đất, nhưng không để úng. Có thể bón thêm phân bón lá (loại NPK pha loãng) để cây duy trì sức khỏe. Tránh để cây quá 7-10 ngày trước khi trồng để đảm bảo cây không bị suy yếu.
Kết luận
Kỹ thuật chọn giống vú sữa đòi hỏi bà con nông dân hiểu rõ đặc điểm giống, tiêu chí chọn cây giống và phương pháp nhân giống phù hợp. Vú sữa Lò Rèn và Hoàng Kim là hai giống tiềm năng, mang lại giá trị kinh tế cao nhờ năng suất tốt, chất lượng quả vượt trội. Việc chọn cây giống khỏe mạnh, đúng giống, kết hợp với kỹ thuật ghép hoặc chiết cành sẽ giúp cây ra quả sớm, giữ đặc tính cây mẹ. Bên cạnh đó, mua giống từ nguồn uy tín, chăm sóc đúng kỹ thuật và phòng trừ sâu bệnh kịp thời là yếu tố then chốt để xây dựng vườn vú sữa bền vững. Bà con hãy áp dụng các hướng dẫn trên và theo dõi thêm thông tin tại website N2 Agro để tối ưu hóa hiệu quả canh tác!
