Bệnh lở rễ là một trong những bệnh nguy hiểm trên cây cà chua, ảnh hưởng nghiêm trọng đến hệ rễ – bộ phận quan trọng đảm bảo sự phát triển và năng suất của cây. Do nấm hoặc vi khuẩn gây ra, bệnh lở rễ không chỉ làm cây suy yếu mà còn có thể dẫn đến chết cây hàng loạt nếu không được kiểm soát kịp thời. Với sự xuất hiện phổ biến ở các vùng trồng cà chua tại Việt Nam, đặc biệt trong điều kiện đất ẩm ướt, bệnh này là mối đe dọa lớn đối với người nông dân. Hãy cùng N2 Agro tìm hiểu chi tiết về đặc điểm, triệu chứng, tác hại và các biện pháp phòng trừ hiệu quả để bảo vệ cây cà chua khỏi bệnh lở rễ!
I. Đặc điểm của bệnh lở rễ cà chua
1. Nguyên nhân và vòng đời
- Tác nhân:
- Chủ yếu do nấm Fusarium oxysporum, Rhizoctonia solani hoặc vi khuẩn Ralstonia solanacearum gây ra, tùy điều kiện môi trường.
- Các tác nhân này tấn công rễ qua vết thương hoặc vùng rễ non, phát triển mạnh trong đất ẩm và thiếu oxy.
- Lây lan:
- Mầm bệnh lây qua đất, nước tưới, dụng cụ canh tác hoặc hạt giống bị nhiễm.
- Nấm và vi khuẩn tồn tại trong đất nhiều năm dưới dạng bào tử hoặc trong tàn dư thực vật, chờ điều kiện thuận lợi để bùng phát.
- Vòng đời: Tác nhân gây bệnh phát triển nhanh trong 7-14 ngày sau khi nhiễm, làm rễ thối và lan lên thân trong 10-20 ngày, tùy nhiệt độ và độ ẩm.
2. Điều kiện phát sinh
- Bệnh lở rễ phát triển mạnh trong điều kiện ẩm ướt và nóng, đặc biệt vào mùa mưa (nhiệt độ 25-35°C, độ ẩm đất trên 80%).
- Đất nặng (đất sét), úng nước, thiếu thoáng khí hoặc trồng cà chua liên tục trên cùng khu vực tạo môi trường lý tưởng cho mầm bệnh sinh sôi.
- Thời tiết mưa kéo dài hoặc đất không được xử lý trước khi trồng làm tăng nguy cơ bùng phát bệnh, đặc biệt ở giai đoạn cây non (0-30 ngày sau trồng).
II. Triệu chứng gây hại của bệnh lở rễ trên cà chua
- Trên rễ:
- Giai đoạn đầu: Rễ tơ chuyển màu nâu hoặc đen, có vết lở loét nhỏ, mất khả năng hút nước và dinh dưỡng.
- Giai đoạn nặng: Rễ thối đen, bong tróc vỏ, rễ chính mục nát, mùi hôi khó chịu. Cây dễ nhổ bật khỏi đất do rễ yếu.
- Trên thân và lá:
- Thân gần gốc chuyển màu nâu đen, mềm nhũn. Lá vàng từ gốc lên ngọn, héo rũ dù đất đủ ẩm, cuối cùng rụng hết.
- Trên quả:
- Quả nhỏ, lép, rụng non do cây không đủ sức nuôi. Một số quả gần gốc có thể thối nếu bệnh lan lên thân.
- Khi bệnh nghiêm trọng, cây chết khô từ gốc lên ngọn, rễ thối hoàn toàn, để lại đất nhiễm mầm bệnh nặng.
III. Tác hại của bệnh lở rễ đối với cây cà chua
- Giảm năng suất: Rễ bị phá hủy làm cây chết hoặc không phát triển, dẫn đến thiệt hại 50-80% sản lượng, thậm chí mất trắng nếu bệnh lan rộng.
- Ảnh hưởng chất lượng: Quả nhỏ, méo mó, thối và rụng sớm không đạt tiêu chuẩn thương phẩm do cây thiếu dinh dưỡng và nước.
- Tăng chi phí sản xuất: Người trồng phải đầu tư thêm thuốc trừ bệnh, cải tạo đất và thay giống để khắc phục thiệt hại.
- Tồn tại lâu dài: Mầm bệnh sống sót trong đất nhiều năm, gây hại liên tục qua các vụ, làm giảm khả năng canh tác cà chua trên cùng khu vực.
IV. Biện pháp phòng trừ bệnh lở rễ trên cà chua
1. Biện pháp canh tác
- Cải tạo đất:
- Cày sâu 20-30 cm, phơi đất 10-15 ngày trước khi trồng để diệt mầm bệnh bằng ánh nắng.
- Lên luống cao 20-30 cm, đào rãnh thoát nước (rộng 20-30 cm) để tránh úng.
- Luân canh cây trồng: Xen canh hoặc luân canh với lúa, hành, cỏ Stylo (2-3 năm) để cắt đứt vòng đời của nấm và vi khuẩn trong đất.
- Chọn giống sạch: Sử dụng giống kháng bệnh (VD: giống Savior, Anna), hạt giống không nhiễm mầm bệnh, được kiểm dịch trước khi trồng.
2. Biện pháp sinh học
- Chế phẩm sinh học:
- Trộn nấm đối kháng Trichoderma spp. (5-10 kg/ha) hoặc vi khuẩn Pseudomonas fluorescens (2-3 g/kg đất) vào đất trước khi trồng để ức chế mầm bệnh.
- Tưới Bacillus subtilis (2 g/lít nước) quanh gốc định kỳ 15 ngày/lần để tăng sức đề kháng cho cây.
- Phân hữu cơ: Bón phân chuồng hoai mục (10-15 tấn/ha) ủ với Trichoderma để cải thiện vi sinh vật có lợi trong đất.
3. Biện pháp thủ công
- Kiểm tra rễ: Đào nhẹ quanh gốc (10-15 cm) ở giai đoạn 20-30 ngày sau trồng để phát hiện rễ lở, nhổ bỏ cây bệnh và xử lý đất bằng vôi bột.
- Vệ sinh dụng cụ: Rửa sạch cuốc, xẻng bằng nước nóng hoặc cồn sau khi dùng để tránh lây lan mầm bệnh sang ruộng khác.
4. Biện pháp hóa học
- Khi bệnh xuất hiện (5-10% cây có dấu hiệu rễ lở):
- Thuốc trừ nấm/vi khuẩn: Sử dụng Carbendazim (2 g/lít nước), Copper Oxychloride (2-3 g/lít nước) hoặc Streptomycin (1-2 g/lít nước), tưới quanh gốc và phun lên thân.
- Thời điểm xử lý: Tưới vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh lúc mưa để thuốc thẩm thấu tốt.
- Xử lý đất trước khi trồng bằng Basamid (20-30 kg/ha), phủ bạt kín 7-10 ngày để diệt mầm bệnh trong đất.
V. Lưu ý khi phòng trừ bệnh lở rễ trên cà chua
- Không lạm dụng hóa chất: Sử dụng thuốc đúng liều lượng và thời gian cách ly (7-14 ngày trước thu hoạch) để đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Thời điểm xử lý: Tập trung phòng trừ trước khi trồng và trong 30 ngày đầu, vì đây là giai đoạn cây dễ bị bệnh nhất.
- Kết hợp biện pháp: Áp dụng đồng thời canh tác, sinh học và hóa học để kiểm soát bệnh bền vững.
- Theo dõi đất: Kiểm tra độ ẩm đất thường xuyên, tránh tưới quá nhiều gây úng, tạo điều kiện cho mầm bệnh phát triển.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bệnh lở rễ có lây sang cây khác không?
Có, nấm Fusarium và vi khuẩn Ralstonia có thể lây qua đất, nước, gây hại cho ớt, cà tím nếu trồng gần cà chua.
2. Làm sao biết cà chua bị lở rễ mà không đào rễ?
Nếu lá vàng, héo dù đất đủ ẩm, cây còi cọc hoặc chết khô từ gốc, đó là dấu hiệu rễ bị lở.
3. Có cách nào chữa lở rễ tự nhiên không?
Có, dùng Trichoderma trộn đất hoặc tưới Bacillus subtilis giúp giảm bệnh mà không cần hóa chất.
Kết luận
Bệnh lở rễ cà chua là mối đe dọa nghiêm trọng đối với năng suất và chất lượng quả, gây thiệt hại lớn và lâu dài nếu không được kiểm soát kịp thời. Việc áp dụng các biện pháp phòng trừ tổng hợp, từ cải tạo đất, luân canh, sử dụng sinh học đến hóa học khi cần thiết, sẽ giúp quản lý hiệu quả căn bệnh này. Người trồng cần theo dõi sát sao, đặc biệt trong mùa mưa, để phát hiện và xử lý sớm. Với sự kiên trì và kỹ thuật đúng đắn, bạn có thể bảo vệ ruộng cà chua, đảm bảo vụ mùa đạt kết quả tốt nhất. Chúc bạn thành công trong việc phòng trừ bệnh lở rễ trên cây cà chua!
