Bệnh thán thư trên cây mít là một trong những bệnh phổ biến và nghiêm trọng trên cây mít, gây ảnh hưởng lớn đến năng suất, chất lượng trái và kinh tế của người nông dân. Bệnh do nấm gây ra, tấn công lá, hoa, trái và cành non, dẫn đến rụng trái, giảm giá trị thương mại, đặc biệt với mít xuất khẩu. Bệnh phát triển mạnh trong điều kiện nóng ẩm, thường bùng phát vào mùa mưa, gây thiệt hại nghiêm trọng nếu không được kiểm soát kịp thời. Hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và áp dụng các biện pháp quản lý khoa học là chìa khóa để bảo vệ vườn mít. Bài viết này N2 Agro hướng dẫn chi tiết về bệnh thán thư trên cây mít, cùng các giải pháp phòng trừ hiệu quả để đảm bảo vụ mùa bền vững.
I. Thông tin chung về bệnh thán thư trên cây mít
| Tiêu chí | Thông tin |
| Tên bệnh | Thán thư (Anthracnose) |
| Tác nhân gây bệnh | Nấm Colletotrichum gloeosporioides (và một số loài Colletotrichum khác) |
| Bộ phận bị ảnh hưởng | Lá, hoa, trái, cành non, đôi khi thân cây |
| Điều kiện phát triển | Nhiệt độ 25-30°C, độ ẩm >80%, mùa mưa, vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng |
Bệnh thán thư trên cây mít do nấm Colletotrichum gloeosporioides gây ra, tấn công chủ yếu trên lá, hoa, trái và cành non, tạo các vết bệnh nâu đen, dẫn đến rụng hoa, trái non và thối trái. Bệnh làm giảm năng suất 30-50% và ảnh hưởng nghiêm trọng đến chất lượng trái, đặc biệt ở các giống mít Thái, mít Tố Nữ. Bệnh lây lan nhanh qua nước mưa, gió, côn trùng hoặc dụng cụ chăm sóc không vệ sinh. Kiểm soát bệnh đòi hỏi kết hợp vệ sinh vườn, quản lý môi trường và sử dụng các biện pháp sinh học, hóa học hợp lý.
II. Nguyên nhân và triệu chứng của bệnh thán thư
1. Nguyên nhân
- Tác nhân chính: Nấm Colletotrichum gloeosporioides phát triển mạnh trong điều kiện nóng ẩm, tạo bào tử lây lan qua nước mưa, sương, gió hoặc côn trùng.
- Điều kiện môi trường:
- Nhiệt độ và độ ẩm: Nhiệt độ 25-30°C, độ ẩm trên 80%, đặc biệt trong mùa mưa, là điều kiện lý tưởng cho nấm sinh sôi.
- Vườn rậm rạp: Thiếu thông thoáng, tán lá che khuất, độ ẩm cao kéo dài, tạo môi trường thuận lợi cho bệnh.
- Đất nghèo dinh dưỡng: Đất thiếu hữu cơ, pH thấp (<5), cây suy yếu, dễ nhiễm bệnh.
- Chăm sóc không đúng cách:
- Tưới nước phun sương quá nhiều, làm lá và trái ướt lâu, kích thích nấm phát triển.
- Không vệ sinh vườn, để tàn dư lá, trái bệnh tích tụ, làm nguồn lây lan.
- Bón phân mất cân đối, dư đạm, thiếu kali hoặc vi lượng (kẽm, bo), khiến cây kém đề kháng.
- Lây lan:
- Qua nước mưa, gió mang bào tử nấm từ cây bệnh sang cây khỏe.
- Qua dụng cụ chăm sóc (kéo tỉa, dao) không được khử trùng.
- Qua côn trùng (kiến, ruồi) mang bào tử nấm đến các bộ phận cây.
2. Triệu chứng
- Trên lá:
- Xuất hiện các đốm nhỏ màu nâu hoặc đen, lan rộng thành mảng bất định hình.
- Vết bệnh có viền vàng, bề mặt phủ lớp nấm màu xám trắng hoặc hồng cam khi ẩm.
- Lá vàng, khô héo, rụng sớm, đặc biệt lá non và lá ở tầng thấp.
- Trên hoa:
- Hoa bị đen, héo, rụng sớm, giảm tỷ lệ đậu trái.
- Chùm hoa nhiễm nặng có thể thối đen hoàn toàn.
- Trên trái:
- Trái non: Xuất hiện đốm đen nhỏ, lõm, lan rộng gây thối, rụng sớm.
- Trái già: Vết bệnh nâu đen, thối mềm, bề mặt có lớp nấm xám hoặc hồng, làm trái mất giá trị thương mại.
- Vết bệnh thường tập trung ở cuống trái hoặc nơi tiếp xúc nước mưa.
- Trên cành non và thân:
- Cành non xuất hiện vết đen, khô, chết ngọn.
- Thân cây hiếm khi bị ảnh hưởng, nhưng vết bệnh nặng có thể gây nứt vỏ, chảy mủ.
Bệnh thán thư dễ nhận biết qua các đốm nâu đen, nhưng nếu không xử lý sớm, bệnh lan nhanh, gây thiệt hại nghiêm trọng trong mùa mưa.
III. Tác hại của bệnh thán thư đối với cây mít
- Giảm năng suất và chất lượng:
- Rụng hoa, trái non làm giảm năng suất 30-50%, đặc biệt ở giai đoạn đậu trái.
- Trái bị thối, méo mó, bề mặt sần sùi, không đạt tiêu chuẩn thị trường, đặc biệt với mít xuất khẩu.
- Suy yếu cây:
- Rụng lá làm giảm khả năng quang hợp, khiến cây còi cọc, khó ra hoa ở vụ sau.
- Bệnh nặng kéo dài gây chết cành, suy kiệt cây, giảm tuổi thọ vườn.
- Tăng chi phí:
- Chi phí xử lý bệnh, phun thuốc, vệ sinh vườn và phục hồi cây tăng cao.
- Thiệt hại kinh tế do mất mùa hoặc trái kém chất lượng, giảm lợi nhuận.
Bệnh thán thư ảnh hưởng toàn diện từ lá, hoa, trái đến sức khỏe cây, đòi hỏi quản lý kịp thời để giảm thiểu tổn thất.
IV. Biện pháp quản lý bệnh thán thư trên cây mít
1. Biện pháp phòng ngừa
- Vệ sinh vườn:
- Thu gom lá rụng, trái thối, cành khô và tiêu hủy (đốt hoặc chôn xa vườn) để giảm nguồn nấm bệnh.
- Tỉa cành yếu, cành đan chéo, tạo tán thông thoáng, giảm độ ẩm trong vườn.
- Cải tạo đất:
- Bón vôi bột (100-150 kg/1.000 m²) mỗi năm 1-2 lần để nâng pH đất (5,5-6,5), hạn chế nấm phát triển.
- Bón phân hữu cơ hoai mục (20-30 kg/gốc) kết hợp vi sinh vật đối kháng (Trichoderma spp., 2-3 kg/ha) để tăng vi sinh vật có lợi.
- Quản lý nước:
- Tưới nhỏ giọt hoặc tưới gốc, tránh tưới phun sương làm lá, trái ướt lâu.
- Đào rãnh thoát nước (sâu 50-70 cm) để tránh ngập úng mùa mưa.
- Chăm sóc cây:
- Bón phân cân đối, ưu tiên NPK 15-15-15 (1-2 kg/gốc) và vi lượng (kẽm, bo, canxi) mỗi 2-3 tháng để tăng sức đề kháng.
- Phun phân bón lá chứa vi lượng mỗi 15-20 ngày, đặc biệt trong mùa mưa.
- Phòng bệnh định kỳ:
- Phun thuốc chứa Copper oxychloride (400g/200 lít) hoặc Mancozeb (0,2%) trước mùa mưa và khi cây ra hoa, đậu trái.
- Tưới Trichoderma spp. (3-4 lần/năm) quanh gốc để ức chế nấm trong đất.
2. Biện pháp khắc phục
- Xác định mức độ bệnh:
- Kiểm tra lá, hoa, trái và cành để đánh giá mức độ nhiễm (dưới 30% còn dễ xử lý; trên 50% cần biện pháp mạnh).
- Nếu cây nhiễm nặng (rụng lá >70%, trái thối nhiều), cần cách ly và xử lý triệt để.
- Xử lý cây bệnh:
- Cắt tỉa: Loại bỏ lá, hoa, trái, cành nhiễm bệnh, thu gom và tiêu hủy xa vườn. Vệ sinh dụng cụ bằng cồn hoặc nước vôi sau khi sử dụng.
- Phun thuốc trừ nấm: Sử dụng thuốc chứa hoạt chất:
- Azoxystrobin (0,1-0,2%), Mancozeb (0,2%), hoặc Copper oxychloride (400g/200 lít), phun 2-3 lần, cách nhau 7-10 ngày.
- Vi sinh vật đối kháng (Trichoderma spp. hoặc Bacillus subtilis, 500ml/400 lít) để hỗ trợ kiểm soát nấm và tăng sức đề kháng.
- Kỹ thuật phun: Phun vào sáng sớm hoặc chiều mát, phủ đều mặt lá, hoa, trái, tuân thủ nguyên tắc 4 đúng (đúng thuốc, đúng liều, đúng thời điểm, đúng cách).
- Phục hồi cây:
- Bón phân hữu cơ hoai mục (10-15 kg/gốc) hoặc tưới phân hữu cơ vi sinh (1 lít/400 lít) để kích thích rễ, cải tạo đất.
- Phun phân bón lá chứa vi lượng (kẽm, bo, canxi, 250ml/200 lít) và Amino (250ml/200 lít) mỗi 7-10 ngày để cây ra lá, hoa mới.
- Tưới nhẹ, giữ độ ẩm đất 60-70%, tránh ngập úng.
- Cách ly nguồn bệnh:
- Tránh dùng nước tưới từ vùng bệnh sang vùng khỏe.
- Khử trùng dụng cụ chăm sóc bằng cồn hoặc nước vôi (10%) sau khi sử dụng.
3. Kỹ thuật thực hiện
- Thời điểm xử lý: Phun thuốc vào sáng sớm hoặc chiều mát, tránh mưa hoặc nắng gắt (>35°C) để thuốc không bị trôi hoặc cây bị sốc.
- Liều lượng: Tuân thủ liều khuyến cáo, tránh lạm dụng gây ngộ độc cây hoặc tồn dư hóa chất.
- Theo dõi: Kiểm tra cây mỗi 5-7 ngày sau xử lý, ghi nhận tiến triển (giảm vết bệnh, ra lá mới) để điều chỉnh biện pháp.
- Kết hợp sinh học: Sử dụng vi sinh vật đối kháng sau khi phun thuốc hóa học 15-20 ngày để tăng vi sinh vật có lợi.
V. Lưu ý khi quản lý bệnh thán thư trên cây mít
- Phát hiện sớm: Quan sát lá non, hoa, trái non thường xuyên, đặc biệt trong mùa mưa, để phát hiện các đốm nâu đen nhỏ.
- Kiểm soát độ ẩm: Tránh tưới phun sương hoặc để vườn ngập nước, vì độ ẩm cao kích thích nấm phát triển.
- Quản lý thời tiết: Theo dõi dự báo thời tiết, phun phòng bệnh trước mùa mưa hoặc khi độ ẩm tăng cao.
- Bảo vệ thiên địch: Hạn chế thuốc hóa học phổ rộng để bảo vệ bọ rùa, ong ký sinh, giúp kiểm soát côn trùng mang nấm.
- Ghi chép: Lưu lại thời điểm bệnh, biện pháp xử lý và kết quả để rút kinh nghiệm cho các vụ sau.
- Tham khảo chuyên gia: Nếu bệnh lây lan nhanh hoặc khó kiểm soát, liên hệ kỹ sư nông nghiệp để được tư vấn cụ thể.
VI. Những câu hỏi thường gặp
- Làm thế nào để nhận biết bệnh thán thư trên cây mít sớm nhất?
Quan sát lá non, hoa và trái non, chú ý các đốm nâu đen nhỏ, viền vàng, hoặc lớp nấm xám trắng khi ẩm. Kiểm tra vườn mỗi 3-5 ngày, đặc biệt trong mùa mưa. - Có biện pháp dân gian nào để phòng bệnh thán thư?
Phun dung dịch tỏi ớt (1 kg tỏi, 0,5 kg ớt cay giã nhuyễn, pha 10 lít nước, để 24h) lên lá và trái để hạn chế nấm. Bón vôi bột (100-150 kg/1.000 m²) và phân chuồng hoai mục để cải tạo đất, tăng sức đề kháng cho cây. - Bệnh thán thư tái phát dù đã phun thuốc, làm sao khắc phục?
Tái phát do phun thuốc sai thời điểm, liều không đủ, hoặc nguồn bệnh từ tàn dư chưa được tiêu hủy. Vệ sinh vườn triệt để, phun thuốc chứa Azoxystrobin hoặc Mancozeb đúng liều, xen kẽ vi sinh vật đối kháng, và kiểm tra định kỳ.
Kết luận
Bệnh thán thư trên cây mít là một thách thức lớn, nhưng có thể kiểm soát hiệu quả nếu người nông dân hiểu rõ nguyên nhân, triệu chứng và áp dụng các biện pháp quản lý khoa học. Từ vệ sinh vườn, cải tạo đất, quản lý nước đến sử dụng vi sinh vật đối kháng và thuốc trừ nấm hợp lý, mỗi bước đều góp phần bảo vệ cây mít khỏi thiệt hại. Theo dõi vườn thường xuyên, phát hiện sớm và xử lý kịp thời sẽ giúp vườn mít đạt năng suất cao, trái chất lượng tốt, đảm bảo lợi nhuận bền vững. Hãy áp dụng các hướng dẫn trên và liên hệ chuyên gia khi cần để bảo vệ vườn mít hiệu quả!
