Khoai lang là cây trồng phổ biến tại Việt Nam, được ưa chuộng nhờ giá trị dinh dưỡng cao và khả năng thích nghi tốt với nhiều loại đất đai, khí hậu. Tuy nhiên, trong quá trình canh tác, khoai lang thường bị ảnh hưởng bởi nhiều loại sâu bệnh, trong đó bệnh thối đen củ là một mối đe dọa nghiêm trọng. Bệnh này không chỉ gây thiệt hại trong giai đoạn sinh trưởng mà còn ảnh hưởng đến khả năng bảo quản sau thu hoạch. Bài viết dưới đây, N2 Agro sẽ cung cấp thông tin chi tiết về bệnh thối đen củ khoai lang, dấu hiệu nhận biết, tác hại và các biện pháp phòng trừ hiệu quả.
I. Bệnh thối đen củ khoai lang là gì?
Bệnh thối đen củ khoai lang (Tên khoa học: Black Rot) do nấm Ceratocystis fimbriata gây ra. Đây là một loại nấm ký sinh sống trong đất hoặc trên tàn dư thực vật, tấn công củ khoai lang trong suốt quá trình sinh trưởng, thu hoạch và bảo quản. Nấm phát triển mạnh trong điều kiện ẩm ướt và nhiệt độ cao, đặc biệt từ 25 – 30°C.
Bệnh thối đen có thể lây lan qua đất, nước, dụng cụ canh tác hoặc củ giống bị nhiễm nấm, khiến việc kiểm soát trở nên khó khăn nếu không có biện pháp phòng ngừa từ sớm.
II. Dấu hiệu nhận biết bệnh thối đen củ khoai lang
Người trồng cần chú ý các triệu chứng sau để phát hiện bệnh sớm:
– Trên củ khi còn ở ruộng: Củ xuất hiện các vết đen nhỏ, lõm sâu ở vỏ, sau lan rộng thành mảng lớn. Phần thịt củ bên trong thối đen, có mùi hôi khó chịu. Củ bị nhiễm thường nhỏ, méo mó, không phát triển bình thường.
– Trên củ sau thu hoạch: Vết thối đen lan nhanh từ điểm tiếp xúc hoặc vết trầy xước trên vỏ. Củ mềm nhũn, tiết dịch màu đen khi bóp mạnh. Nấm tạo lớp mốc đen hoặc xám trên bề mặt củ bị nhiễm.
– Trên cây: Lá vàng úa, héo rũ từ gốc lên ngọn nếu rễ và củ bị thối nặng. Thân cây yếu, dễ gãy khi bệnh lan từ củ lên.
III. Tác hại của bệnh thối đen củ khoai lang
Bệnh thối đen gây ra nhiều ảnh hưởng tiêu cực:
- Giảm năng suất: Củ bị thối không phát triển được, dẫn đến sản lượng giảm nghiêm trọng.
- Mất chất lượng: Củ nhiễm bệnh không thể sử dụng làm thực phẩm hoặc giống, mất giá trị kinh tế.
- Ảnh hưởng bảo quản: Củ bị thối đen dễ lây lan sang các củ khỏe mạnh trong kho, gây thiệt hại lớn sau thu hoạch.
- Tăng chi phí: Người trồng phải đầu tư thêm để xử lý đất, củ giống và phòng bệnh, làm giảm lợi nhuận.
IV. Nguyên nhân gây bệnh thối đen củ khoai lang
Bệnh thối đen phát triển mạnh do các yếu tố sau:
– Nguồn bệnh từ đất: Nấm Ceratocystis fimbriata tồn tại trong đất từ vụ trước hoặc tàn dư thực vật không được xử lý.
– Củ giống nhiễm bệnh: Sử dụng củ giống bị nhiễm nấm là nguyên nhân chính lây lan bệnh.
– Thời tiết ẩm ướt: Độ ẩm cao (trên 80%) và nhiệt độ 25 – 30°C tạo điều kiện cho nấm sinh sôi.
– Tổn thương cơ học: Vết trầy xước trên củ trong quá trình thu hoạch, vận chuyển là cửa ngõ cho nấm xâm nhập.
– Quản lý kém: Trồng liên tục nhiều vụ trên cùng diện tích, không luân canh hoặc vệ sinh dụng cụ làm tăng nguy cơ bệnh.
V. Biện pháp phòng trừ bệnh thối đen củ khoai lang
1. Biện pháp phòng ngừa
- Chọn giống sạch bệnh:
- Sử dụng củ giống khỏe mạnh, không có vết đen hoặc thối.
- Ưu tiên giống kháng bệnh như khoai lang Nhật, khoai lang tím lai F1.
- Xử lý đất:
- Cày xới, phơi đất 7 – 10 ngày trước khi trồng để tiêu diệt nấm trong đất.
- Bón vôi bột (500 – 700 kg/ha) để khử trùng và điều chỉnh pH đất (5.5 – 6.5).
- Luân canh cây trồng:
- Trồng xen kẽ với lúa nước, đậu phộng hoặc ngô để cắt đứt vòng đời của nấm.
- Tránh trồng khoai lang liên tục nhiều vụ trên cùng diện tích.
- Vệ sinh đồng ruộng:
- Thu gom và tiêu hủy tàn dư khoai lang (lá, dây, củ hỏng) sau thu hoạch.
- Khử trùng dụng cụ canh tác bằng cồn hoặc nước nóng.
2. Biện pháp sinh học
- Sử dụng nấm đối kháng:
- Bón chế phẩm Trichoderma (5 – 10 kg/ha) vào đất trước khi trồng để ức chế nấm Ceratocystis fimbriata.
- Phun dung dịch Trichoderma lên củ giống để tăng khả năng kháng bệnh.
- Phân hữu cơ hoai mục:
- Bón phân chuồng đã ủ hoai (10 – 15 tấn/ha) để cải thiện sức khỏe đất, giảm nguy cơ nấm phát triển.
3. Biện pháp hóa học
- Xử lý củ giống:
- Ngâm củ trong dung dịch thuốc trừ nấm như Benomyl (0,1%) hoặc Carbendazim (0,2%) trong 15 – 20 phút trước khi trồng.
- Phun thuốc khi bệnh xuất hiện:
- Sử dụng Ridomil Gold (25 – 30g/bình 8 lít) hoặc Dithane M45 (20 – 25g/bình 8 lít) phun lên gốc và củ khi phát hiện vết thối.
- Phun 2 – 3 lần, cách nhau 7 ngày, vào sáng sớm hoặc chiều mát.
- Lưu ý: Tuân thủ thời gian cách ly (10 – 14 ngày) để đảm bảo an toàn thực phẩm.
4. Biện pháp thủ công
- Loại bỏ củ bệnh:
- Khi phát hiện củ bị thối đen, nhổ bỏ và tiêu hủy ngay (đốt hoặc chôn sâu với vôi bột).
- Thu hoạch cẩn thận:
- Dùng dụng cụ sạch, tránh làm trầy xước củ để hạn chế nấm xâm nhập.
VI. Lưu ý khi phòng trừ bệnh thối đen
– Kiểm tra định kỳ: Quan sát ruộng khoai thường xuyên, đặc biệt trong mùa mưa, để phát hiện sớm dấu hiệu bệnh.
– Không dùng củ bệnh làm giống: Củ bị thối đen tuyệt đối không tái sử dụng vì sẽ lây lan bệnh sang vụ sau.
– Bảo quản đúng cách: Sau thu hoạch, để củ nơi khô ráo, thoáng mát, nhiệt độ 20 – 25°C, tránh ẩm ướt gây thối. Kiểm tra kho định kỳ, loại bỏ củ có dấu hiệu bệnh ngay lập tức.
– Hạn chế thuốc hóa học: Ưu tiên biện pháp sinh học và thủ công để giảm ô nhiễm môi trường và bảo vệ sức khỏe.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Bệnh thối đen có lây sang cây khác không?
Không trực tiếp, nhưng nấm trong đất có thể gây hại cho các cây họ Cà (cà chua, khoai tây) nếu trồng luân canh không đúng.
2. Củ khoai bị thối đen có ăn được không?
Không, phần thối chứa độc tố từ nấm, gây hại sức khỏe nếu tiêu thụ.
3. Tại sao bệnh thối đen lan nhanh sau thu hoạch?
Do củ bị trầy xước và bảo quản trong điều kiện ẩm ướt, tạo điều kiện cho nấm phát triển.
Kết luận
Bệnh thối đen củ khoai lang là mối nguy lớn trong canh tác, nhưng nếu áp dụng đúng kỹ thuật phòng trừ, người trồng có thể giảm thiểu thiệt hại và bảo vệ vụ mùa. Từ việc chọn giống sạch bệnh, xử lý đất kỹ lưỡng đến quản lý sau thu hoạch, mỗi bước đều cần sự cẩn thận và kiên trì. Hy vọng bài viết này sẽ giúp bà con nông dân hiểu rõ hơn về bệnh thối đen và có giải pháp hiệu quả để bảo vệ cây khoai lang.
