Bọ trĩ là côn trùng gây hại phổ biến trên sầu riêng, làm giảm năng suất và chất lượng quả. Bọ trĩ chích hút lá, hoa, quả non, gây sần sùi, rụng sớm, dẫn đến thiệt hại kinh tế nghiêm trọng nếu không kiểm soát kịp thời. Bài viết này N2 Agro cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, và các biện pháp phòng trừ bọ trĩ hiệu quả để bảo vệ vườn sầu riêng.
I. Tổng quan về bọ trĩ hại sầu riêng
1. Tác nhân gây hại
Bọ trĩ gây hại trên sầu riêng do các yếu tố sau:
- Côn trùng:
- Thrips spp. (bọ trĩ): Chích hút lá non, hoa, quả non, làm sần sùi, rụng sớm.
- Rầy mềm (Aphis gossypii): Hút nhựa, làm cây yếu, tạo điều kiện cho bọ trĩ phát triển.
- Nấm phụ:
- Phytophthora palmivora: Gây thối rễ, làm cây suy yếu, dễ bị bọ trĩ tấn công.
- Alternaria solani: Gây đốm lá, xâm nhập qua vết chích của bọ trĩ.
- Vi khuẩn:
- Erwinia carotovora: Gây thối nhũn quả non, đặc biệt ở quả bị bọ trĩ chích.
- Yếu tố khác:
- Đất thiếu kali, bón thừa đạm (ure >50 kg/ha), làm cây ra nhiều lá non, thu hút bọ trĩ.
- Tàn dư cây trồng, cỏ dại không vệ sinh, tạo nơi trú ẩn cho bọ trĩ.
- Thời tiết khô nóng làm bọ trĩ sinh sản nhanh, đặc biệt ở mùa khô (tháng 1-4).
2. Điều kiện phát sinh
- Thời tiết:
- Nhiệt độ 25-35°C, độ ẩm thấp (<60%), đặc biệt trong mùa khô (tháng 1-4), tạo điều kiện cho bọ trĩ sinh sản.
- Mùa mưa (tháng 5-10) làm giảm mật độ bọ trĩ, nhưng cây yếu do ngập úng dễ bị tấn công.
- Vườn sầu riêng:
- Vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng, tạo nơi trú ẩn cho bọ trĩ và rầy mềm.
- Đất chua (pH <5), thiếu kali, hoặc bón thừa đạm, làm cây ra nhiều lá non, thu hút bọ trĩ.
- Trồng liên tục trên đất nhiễm bọ trĩ, không vệ sinh tàn dư, làm bọ trĩ tồn tại qua nhiều vụ.
- Lây lan:
- Qua bọ trĩ di chuyển giữa các cây, mang trứng hoặc ấu trùng đến lá non, hoa, quả.
- Qua gió, nước tưới, hoặc dụng cụ làm vườn (kéo, dao) mang tàn dư lá nhiễm bọ trĩ.
- Qua cây ký chủ khác (mít, xoài) trồng xen hoặc gần vườn sầu riêng, đặc biệt ở Tiền Giang, Lâm Đồng.
3. Triệu chứng nhận biết
- Trên lá:
- Lá non có đốm bạc, sần sùi, mép lá cuốn vào trong, do bọ trĩ chích hút.
- Lá già có đốm nâu (do nấm Alternaria xâm nhập), đôi khi rụng sớm.
- Mặt dưới lá có thể thấy bọ trĩ (nhỏ, màu vàng, dài 1-2 mm) di chuyển.
- Trên hoa:
- Hoa nhỏ, méo mó, có đốm nâu, dễ rụng sớm, làm giảm tỷ lệ đậu quả.
- Trên quả:
- Quả non sần sùi, có đốm nâu hoặc đen, méo mó, dễ rụng hoặc thối (do vi khuẩn Erwinia).
- Quả già có vỏ sần, gai thưa, chất lượng kém, không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.
- Giai đoạn nặng:
- Cây còi cọc, lá rụng hàng loạt, quả rụng 50-70%, đặc biệt ở giai đoạn đậu quả (90-120 ngày sau đậu hoa).
- Năng suất giảm 30-50%, như ghi nhận ở Lâm Đồng (2023), nơi 60% vườn sầu riêng bị bọ trĩ phá hoại nặng.
- Lưu ý: Triệu chứng dễ nhầm với thiếu kali (lá vàng) hoặc bệnh đốm lá (do nấm). Cần kiểm tra mặt dưới lá và quả non để xác định bọ trĩ.
4. Tác hại
- Trực tiếp:
- Giảm 30-50% năng suất do hoa, quả non rụng sớm, quả nhỏ, kém chất lượng.
- Giá trị xuất khẩu giảm, đặc biệt với thị trường Trung Quốc, EU.
- Gián tiếp:
- Vết chích của bọ trĩ tạo điều kiện cho nấm (Phytophthora, Alternaria) và vi khuẩn (Erwinia) xâm nhập, gây thối rễ, đốm lá, thối quả.
- Tăng chi phí xử lý thuốc bảo vệ thực vật, tái canh tác, và chăm sóc.
- Lây lan nhanh qua bọ trĩ, gây hại cả vườn hoặc cây lân cận (mít, xoài).
- Kinh tế:
- Ở Tiền Giang, Lâm Đồng, bọ trĩ gây thiệt hại hàng tỷ đồng mỗi vụ.
- Một vụ ở Tiền Giang (2023) ghi nhận năng suất giảm từ 15 tấn/ha xuống 7 tấn/ha, làm nông dân mất 50% thu nhập.
II. Biện pháp phòng trừ bọ trĩ hại sầu riêng
1. Biện pháp canh tác
- Chọn giống:
- Sử dụng giống sầu riêng kháng sâu như Monthong, Ri6.
- Xử lý cây giống bằng thuốc trừ nấm (Mancozeb 2 g/kg đất) để giảm nguy cơ nấm phụ.
- Vệ sinh đồng ruộng:
- Thu gom, tiêu hủy (đốt hoặc chôn sâu với vôi bột 1 kg/m²) tàn dư cây vụ trước, cỏ dại, và lá nhiễm bọ trĩ để loại bỏ trứng và ấu trùng.
- Cày xới, phơi ải đất 2-3 tuần trước khi trồng để tiêu diệt bọ trĩ trong đất.
- Tránh trồng xen hoặc gần cây ký chủ như mít, xoài.
- Tỉa cành:
- Tỉa cành yếu, lá già để vườn thông thoáng, giảm nơi trú ẩn của bọ trĩ.
- Bón phân cân đối:
- Sử dụng NPK 15-5-20 (0.5 kg/cây), hạn chế ure (<50 kg/ha) để tránh cây ra nhiều lá non, thu hút bọ trĩ.
- Bón kali (0.3 kg/cây) để tăng sức đề kháng cho cây.
2. Biện pháp sinh học
- Thiên địch:
- Bảo vệ thiên địch như bọ rùa (Coccinella septempunctata), nhện săn mồi (Phytoseiulus persimilis), chuyên ăn bọ trĩ.
- Thả nhện Phytoseiulus persimilis (500 con/500 m², 3-4 lần, cách nhau 10 ngày) để giảm mật độ bọ trĩ.
- Chế phẩm sinh học:
- Sử dụng chế phẩm chứa Beauveria bassiana (200 g/200 lít nước, phun 10-14 ngày/lần): Diệt bọ trĩ, hiệu quả 70% sau 2 lần phun.
- Sử dụng chế phẩm chứa Metarhizium anisopliae (100 g/200 lít nước, phun 2-3 lần): Ký sinh bọ trĩ trưởng thành và ấu trùng.
- Sử dụng phân hữu cơ vi sinh chứa Trichoderma spp. (200-300 g/200 lít nước, tưới gốc): Ức chế nấm Phytophthora, cải tạo đất.
- Phân hữu cơ vi sinh:
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục kết hợp vi sinh Trichoderma spp. để cải thiện đất, tăng sức khỏe cây.
3. Biện pháp thủ công
- Kiểm tra định kỳ:
- Thăm vườn 3-5 ngày/lần, đặc biệt trong giai đoạn ra hoa, đậu quả, để phát hiện bọ trĩ trên lá non, hoa.
- Quan sát mặt dưới lá và quả non, nơi bọ trĩ thường tập trung.
- Loại bỏ lá, quả bệnh:
- Cắt bỏ lá, quả non nhiễm nặng (sần sùi, đốm nâu), cho vào bao nylon, tiêu hủy (đốt hoặc chôn với vôi bột).
- Bẫy côn trùng:
- Đặt bẫy dính vàng (5-10 bẫy/500 m², cao 1 m) để bắt bọ trĩ trưởng thành, giảm mật độ đẻ trứng.
- Sử dụng bẫy đèn ban đêm để thu hút bọ trĩ và côn trùng phụ.
- Bọc quả:
- Bọc quả non bằng túi nylon để bảo vệ khỏi bọ trĩ chích hút.
4. Biện pháp hóa học
- Thời điểm phun:
- Phòng ngừa: Phun khi cây ra hoa hoặc đầu mùa khô (tháng 1-2), định kỳ 10-15 ngày/lần.
- Trị bệnh: Khi phát hiện 5-10% lá, quả có đốm sần, phun 2-3 lần, cách nhau 5-7 ngày, vào chiều mát.
- Hoạt chất:
- Sử dụng sản phẩm chứa abamectin (0.1%, 200 ml/200 lít nước): Diệt bọ trĩ, hiệu quả trong 5-7 ngày.
- Sử dụng sản phẩm chứa imidacloprid (0.1%, 150 ml/200 lít nước): Kiểm soát bọ trĩ và rầy mềm.
- Sử dụng sản phẩm chứa spinosad (0.1%, 100 ml/200 lít nước): Ít độc với thiên địch, phù hợp cho sầu riêng xuất khẩu.
- Lưu ý:
- Luân phiên hoạt chất (abamectin tuần 1, imidacloprid tuần 3) để tránh bọ trĩ kháng thuốc.
- Phun ướt đều mặt dưới lá và quả non, nơi bọ trĩ tập trung.
- Tuân thủ thời gian cách ly 7-14 ngày trước thu hoạch để đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Hạn chế lạm dụng thuốc hóa học để bảo vệ thiên địch và môi trường.
III. Lưu ý khi phòng trừ
- Phát hiện sớm: Quan sát lá non, quả non thường xuyên để xử lý ngay khi thấy đốm sần do bọ trĩ.
- Ưu tiên sinh học: Sử dụng chế phẩm chứa Beauveria bassiana, bẫy dính vàng để giảm phụ thuộc thuốc hóa học.
- Kiểm soát côn trùng phụ: Diệt rầy mềm từ đầu vụ để cắt đứt đường lây lan bọ trĩ.
- Vệ sinh dụng cụ: Khử trùng kéo, dao bằng cồn 70% sau mỗi lần sử dụng để tránh lây lan bọ trĩ.
- Ghi chép: Lưu lại lịch phun thuốc, loại chế phẩm, và kết quả để điều chỉnh phù hợp.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Làm thế nào để nhận biết bọ trĩ trên sầu riêng?
Kiểm tra lá non, quả non sần sùi, có đốm bạc. Quan sát mặt dưới lá để thấy bọ trĩ nhỏ, màu vàng.
Bọ trĩ có lây lan không?
Có, qua gió, nước tưới, hoặc dụng cụ làm vườn. Vệ sinh vườn và bẫy dính vàng giúp hạn chế lây lan.
Có thể diệt bọ trĩ mà không dùng thuốc hóa học không?
Có, dùng chế phẩm chứa Beauveria bassiana, nhện Phytoseiulus persimilis, và bẫy dính vàng hiệu quả.
Kết luận
Bọ trĩ (Thrips spp.) là mối đe dọa lớn đối với sầu riêng ở Tiền Giang, Lâm Đồng, gây quả nhỏ, rụng sớm, giảm năng suất. Kết hợp biện pháp canh tác (vệ sinh vườn, tỉa cành, bón phân cân đối), sinh học (chế phẩm chứa Beauveria bassiana, nhện Phytoseiulus persimilis), thủ công (bẫy dính, bọc quả), và hóa học (sản phẩm chứa abamectin, spinosad) giúp kiểm soát bọ trĩ hiệu quả. Phát hiện sớm, ưu tiên sinh học, và vệ sinh vườn là chìa khóa để bảo vệ sầu riêng. Với kỹ thuật khoa học, nông dân có thể đảm bảo năng suất và chất lượng quả, duy trì canh tác bền vững.
Xem thêm tại Website N2 Agro
