Sầu riêng ra hoa kém hoặc không ra hoa là vấn đề phổ biến, ảnh hưởng nghiêm trọng đến năng suất và thu nhập của nông dân. Thiếu lân (photpho) làm cây yếu, hoa rụng sớm, dẫn đến giảm tỷ lệ đậu quả, thậm chí mất vụ nếu không khắc phục kịp thời. Bài viết này N2 Agro cung cấp thông tin chi tiết về vai trò của lân, cách bón phân lân gốc, và các biện pháp hỗ trợ để kích thích sầu riêng ra hoa hiệu quả.
I. Tổng quan về bón phân lân gốc sầu riêng để xử lý ra hoa
1. Tác nhân gây ra hoa kém
Sầu riêng ra hoa kém do các yếu tố sau:
- Thiếu dinh dưỡng:
- Thiếu lân, làm cây không đủ năng lượng để hình thành mầm hoa và nuôi hoa.
- Thiếu kali, Bo, Zn, làm hoa nhỏ, yếu, dễ rụng.
- Nấm và côn trùng phụ:
- Phytophthora palmivora: Gây thối rễ, cản trở hấp thụ lân, làm cây không ra hoa.
- Bọ trĩ (Thrips spp.), rầy mềm (Aphis gossypii): Chích hút mầm hoa, làm hoa rụng sớm.
- Vi khuẩn:
- Erwinia carotovora: Gây thối nhũn mầm hoa, đặc biệt ở vùng ẩm ướt.
- Yếu tố khác:
- Đất chua (pH <5), làm lân bị cố định bởi sắt, nhôm, không hòa tan cho cây hấp thụ.
- Bón phân không cân đối, thừa đạm (ure >50 kg/ha), làm cây ưu tiên phát triển lá, bỏ qua hoa.
- Thời tiết bất lợi (mưa nhiều hoặc khô hạn kéo dài), làm cây stress, không ra hoa.
2. Điều kiện phát sinh
- Thời tiết:
- Nhiệt độ thấp (<20°C) hoặc quá cao (>35°C) làm cây khó hình thành mầm hoa.
- Mùa mưa kéo dài (tháng 5-10) gây ngập úng, rửa trôi lân, làm cây thiếu dinh dưỡng.
- Vườn sầu riêng:
- Đất chua (pH <5), nghèo lân, kali, hoặc hữu cơ (<2%), làm cây không đủ lân để ra hoa.
- Vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng, tạo điều kiện cho bọ trĩ, rầy mềm tấn công mầm hoa.
- Cây già (>10 năm) hoặc non (<3 năm) thường khó ra hoa nếu không bón lân đúng cách.
- Cây sầu riêng:
- Giai đoạn xử lý ra hoa (tháng 10-12 ở Tây Nguyên, tháng 12-2 ở Đồng bằng sông Cửu Long) cần lân cao, dễ thiếu nếu đất nghèo dinh dưỡng.
- Cây mang quá nhiều lá non do bón thừa đạm, làm dinh dưỡng không tập trung cho hoa.
- Lây lan:
- Ra hoa kém không lây lan, nhưng nấm (Phytophthora), côn trùng (bọ trĩ) lan qua nước tưới, gió, hoặc dụng cụ, làm cả vườn bị ảnh hưởng, đặc biệt ở Tiền Giang, Đắk Lắk.
3. Triệu chứng nhận biết
- Trên cây:
- Cây không ra mầm hoa hoặc mầm hoa nhỏ, yếu, dễ rụng khi gặp mưa hoặc gió.
- Lá non nhỏ, xanh đậm hoặc tím (do tích tụ anthocyanin), lá già vàng, rụng sớm.
- Ngọn cây chùn, lóng thân ngắn, sinh trưởng chậm, đặc biệt ở giai đoạn xử lý ra hoa.
- Trên rễ:
- Rễ tơ kém phát triển, màu nâu đen, có dấu hiệu thối (do nấm Phytophthora).
- Rễ không hấp thụ lân hiệu quả, đặc biệt ở đất chua hoặc ngập úng.
- Trên đất:
- Đất chua, thiếu hữu cơ, hoặc nghèo lân (dưới 10 mg/kg), làm cây không ra hoa.
- Giai đoạn nặng:
- Cây không ra hoa, hoặc hoa rụng 80-90%, dẫn đến không đậu quả.
- Năng suất giảm 50-70%, như ghi nhận ở Đắk Lắk (2023), nơi 60% vườn sầu riêng không ra hoa do thiếu lân.
- Lưu ý: Triệu chứng dễ nhầm với thiếu kali (lá vàng) hoặc bệnh thối rễ (do nấm). Cần kiểm tra đất (pH, lân hữu hiệu) và mầm hoa để xác định chính xác.
4. Tác hại
- Trực tiếp:
- Giảm 50-70% năng suất do không ra hoa hoặc hoa rụng sớm, dẫn đến không đậu quả.
- Mất vụ hoặc giảm giá trị kinh tế, đặc biệt với sầu riêng xuất khẩu (Trung Quốc, EU).
- Gián tiếp:
- Cây yếu, dễ nhiễm nấm (Phytophthora), côn trùng (bọ trĩ, rầy mềm), làm tăng chi phí xử lý.
- Tăng chi phí bón phân, cải tạo đất, và chăm sóc, ảnh hưởng vụ mùa tiếp theo.
- Nấm, côn trùng lây lan, gây hại cả vườn hoặc cây lân cận (mít, xoài).
- Kinh tế:
- Ở Tiền Giang, Đắk Lắk, ra hoa kém do thiếu lân gây thiệt hại hàng tỷ đồng mỗi vụ.
- Một vụ ở Tiền Giang (2023) ghi nhận năng suất giảm từ 15 tấn/ha xuống 5 tấn/ha, làm nông dân mất 60% thu nhập.
II. Biện pháp bón phân lân gốc sầu riêng để xử lý ra hoa
1. Biện pháp canh tác
- Kiểm tra đất:
- Đo pH đất, bón vôi (500-1000 kg/ha) nếu pH <5 để giải phóng lân cố định.
- Phân tích lân hữu hiệu, bổ sung lân nếu dưới 10 mg/kg đất.
- Cải tạo đất:
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục để tăng chất hữu cơ, cải thiện hấp thụ lân.
- Cày xới, phơi ải đất 2-3 tuần trước khi bón lân để tăng vi sinh vật hòa tan lân.
- Bón phân lân:
- Sử dụng super lân (0.5-1 kg/cây) hoặc DAP (0.5 kg/cây) bón gốc ở giai đoạn trước ra hoa (tháng 10-12).
- Bón NPK 15-15-15 (0.5 kg/cây) kết hợp kali (0.3 kg/cây) để hỗ trợ hình thành mầm hoa.
- Hạn chế ure (<50 kg/ha) để tránh cây ra quá nhiều lá non.
- Tỉa cành:
- Tỉa cành yếu, cành vượt để cây tập trung dinh dưỡng cho mầm hoa.
2. Biện pháp sinh học
- Vi sinh vật:
- Sử dụng phân hữu cơ vi sinh chứa Trichoderma spp. (200-300 g/200 lít nước, tưới gốc): Ức chế nấm Phytophthora, cải tạo đất.
- Sử dụng chế phẩm chứa Bacillus subtilis (200 ml/200 lít nước, tưới gốc): Hòa tan lân, tăng hấp thụ dinh dưỡng.
- Chế phẩm sinh học:
- Sử dụng sản phẩm chứa chitosan (250 ml/200 lít nước, phun 5-7 ngày/lần): Tăng sức đề kháng, kích thích ra hoa.
- Sử dụng chế phẩm chứa Beauveria bassiana (200 g/200 lít nước, phun 10-14 ngày/lần): Diệt bọ trĩ, rầy mềm, bảo vệ mầm hoa.
- Phân hữu cơ vi sinh:
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục kết hợp vi sinh Trichoderma spp., Bacillus subtilis để tăng lân hữu hiệu.
3. Biện pháp thủ công
- Kiểm tra định kỳ:
- Thăm vườn 3-5 ngày/lần, đặc biệt trước và trong giai đoạn ra hoa, để phát hiện lá tím, mầm hoa yếu.
- Quan sát rễ và đất để kiểm tra thối rễ hoặc ngập úng.
- Bón lân cục bộ:
- Đào rãnh quanh gốc (sâu 20-30 cm, cách gốc 1 m), bón super lân (0.5 kg/cây), phủ đất, tưới nước để cây hấp thụ.
- Thoát nước tốt, tránh ngập úng để rễ hấp thụ lân hiệu quả.
- Bảo vệ mầm hoa:
- Che phủ mầm hoa bằng túi nylon khi mưa lớn để tránh rụng hoa.
- Bẫy côn trùng:
- Đặt bẫy dính vàng (5-10 bẫy/500 m²) để bắt bọ trĩ, rầy mềm, giảm nguy cơ hại hoa.
4. Biện pháp hóa học
- Thời điểm bón/phun:
- Phòng ngừa: Bón lân trước ra hoa (tháng 10-12), định kỳ 15-20 ngày/lần.
- Khắc phục: Khi cây không ra hoa hoặc hoa yếu, bón/phun 2-3 lần, cách nhau 7-10 ngày.
- Hoạt chất:
- Bón super lân (0.5-1 kg/cây) hoặc DAP (0.5 kg/cây) để bổ sung lân trực tiếp.
- Sử dụng sản phẩm chứa abamectin (0.1%, 200 ml/200 lít nước): Diệt bọ trĩ, rầy mềm, bảo vệ mầm hoa.
- Sử dụng sản phẩm chứa mancozeb (0.2%, 200 g/200 lít nước): Ức chế nấm Phytophthora ở rễ.
- Lưu ý:
- Bón lân gần rễ tơ, tưới đủ nước để cây hấp thụ tốt.
- Luân phiên hoạt chất (abamectin tuần 1, mancozeb tuần 3) để tránh kháng thuốc.
- Tuân thủ thời gian cách ly 7-14 ngày trước thu hoạch để đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Hạn chế lạm dụng thuốc hóa học để bảo vệ vi sinh vật đất.
III. Lưu ý khi bón phân lân gốc sầu riêng để xử lý ra hoa
- Kiểm tra đất: Đo pH và lân hữu hiệu thường xuyên để bón lân đúng liều lượng.
- Ưu tiên hữu cơ: Sử dụng phân hữu cơ vi sinh chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis để cải thiện đất lâu dài.
- Quản lý nước: Tránh ngập úng hoặc khô hạn, đảm bảo rễ hấp thụ lân hiệu quả.
- Vệ sinh dụng cụ: Khử trùng xẻng, kéo bằng cồn 70% để tránh lây lan nấm, vi khuẩn.
- Ghi chép: Lưu lại lịch bón phân, loại chế phẩm, và kết quả để điều chỉnh phù hợp.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Làm thế nào để biết sầu riêng thiếu lân?
Kiểm tra lá non tím, mầm hoa yếu, cây không ra hoa. Đo pH đất và lân hữu hiệu để xác nhận.
Bón phân lân có làm sầu riêng ra hoa ngay không?
Không, cần bón trước 1-2 tháng, kết hợp kali, Bo. Cải tạo đất và kiểm soát côn trùng cũng cần thiết.
Có thể bón lân mà không dùng hóa chất không?
Có, dùng phân hữu cơ vi sinh chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis và bón phân chuồng hoai mục.
Xem thêm: Lưu ý bón phân cho sầu riêng
Kết luận
Bón phân lân gốc sầu riêng là giải pháp quan trọng để xử lý ra hoa, đặc biệt ở các vùng trồng chuyên canh như Tiền Giang, Đắk Lắk. Thiếu lân, cùng với nấm (Phytophthora palmivora), côn trùng (bọ trĩ, rầy mềm), làm cây không ra hoa, giảm năng suất nghiêm trọng. Kết hợp biện pháp canh tác (bón lân, cải tạo đất, tỉa cành), sinh học (chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis, chitosan), thủ công (đào rãnh, bẫy dính), và hóa học (super lân, sản phẩm chứa abamectin) giúp cây ra hoa đều, đậu quả tốt. Kiểm tra đất, ưu tiên hữu cơ, và quản lý côn trùng là chìa khóa để tăng năng suất. Với kỹ thuật khoa học, nông dân có thể đảm bảo vụ mùa sầu riêng năng suất cao, chất lượng tốt, duy trì canh tác bền vững.
Xem thêm tại Website N2 Agro
