Cam là loại cây ăn quả phổ biến, mang lại giá trị kinh tế cao nhờ hương vị thơm ngon và giá trị dinh dưỡng. Để đảm bảo cây cam phát triển khỏe mạnh, cho năng suất cao và chất lượng tốt, việc nhân giống đúng kỹ thuật là yếu tố quan trọng. Bài viết này N2 Agro cung cấp hướng dẫn chi tiết về các phương pháp nhân giống cam, ưu nhược điểm, và các lưu ý quan trọng để người trồng đạt hiệu quả tối ưu.
I. Các phương pháp nhân giống cam
Nhân giống cam có thể thực hiện qua hai hình thức chính: hữu tính (bằng hạt) và vô tính (chiết cành, ghép cành, nuôi cấy mô). Dưới đây là các kỹ thuật phổ biến:
1. Nhân giống bằng hạt (Hữu tính)
Mô tả: Sử dụng hạt từ quả cam chín, khỏe mạnh để gieo trồng. Thường áp dụng để tạo gốc ghép hoặc nghiên cứu giống mới.
Quy trình thực hiện:
- Chọn hạt: Chọn quả cam chín tự nhiên, không sâu bệnh, từ cây mẹ khỏe mạnh, năng suất cao. Tách hạt, rửa sạch lớp nhớt, ngâm nước ấm (40-50°C) trong 6-8 giờ.
- Xử lý hạt: Ngâm hạt trong dung dịch thuốc trừ nấm (Daconil 75WP, 1 g/lít nước) trong 5-10 phút, sau đó rửa sạch. Phơi hạt trong bóng râm 1-2 giờ để ráo nước.
- Gieo hạt:
- Chuẩn bị bầu đất: Hỗn hợp đất tơi xốp (50% đất phù sa, 30% phân chuồng hoai mục, 20% cát hoặc trấu hun).
- Gieo hạt sâu 1-2 cm, mỗi bầu 1-2 hạt, tưới nước giữ ẩm.
- Đặt bầu ở nơi thoáng mát, che nắng trực tiếp.
- Chăm sóc cây con:
- Tưới nước đều đặn (2-3 ngày/lần), giữ ẩm nhưng tránh úng.
- Bón phân NPK (15-15-15, 5 g/bầu) sau 1 tháng, lặp lại mỗi 15 ngày.
- Sau 3-4 tháng, cây cao 30-40 cm, có thể đem ghép hoặc trồng.
Ưu điểm: Chi phí thấp, dễ thực hiện. Cây con khỏe, bộ rễ phát triển mạnh, thích nghi tốt với điều kiện môi trường.
Nhược điểm:
- Cây không giữ được đặc tính di truyền của cây mẹ (hương vị, kích thước quả thay đổi).
- Thời gian sinh trưởng lâu (5-7 năm mới cho quả).
- Chủ yếu dùng làm gốc ghép, không phù hợp để trồng thương mại.
2. Nhân giống bằng chiết cành (Vô tính)
Mô tả: Tạo rễ từ cành của cây mẹ khỏe mạnh, sau đó tách ra trồng riêng.
Quy trình thực hiện:
Chọn cành: Chọn cành khỏe, đường kính 0.8-1.5 cm, dài 30-50 cm, từ cây mẹ 3-5 năm tuổi, không sâu bệnh. Ưu tiên cành bánh tẻ (không quá già, không quá non).
Chuẩn bị: Dụng cụ: Dao sắc, túi nilon, dây buộc, thuốc kích rễ (NAA, IBA). Hỗn hợp bó: Xơ dừa, đất mùn, phân chuồng hoai mục (tỷ lệ 1:1:1), giữ ẩm tốt.
Thực hiện chiết: Khoanh vỏ cành dài 3-5 cm, cạo sạch lớp cambium. Bôi thuốc kích rễ lên vùng khoanh vỏ. Bọc hỗn hợp bó quanh vùng khoanh, dùng túi nilon quấn chặt, buộc hai đầu.
Chăm sóc: Đặt cành chiết ở nơi râm mát, tưới nước giữ ẩm cho cây mẹ. Sau 2-3 tháng, khi rễ mọc nhiều (dài 2-3 cm), cắt cành, trồng vào bầu đất.
Trồng cây chiết: Đặt bầu cây ở nơi thoáng mát, tưới nước đều, bón phân NPK sau 15-20 ngày. Sau 2-3 tháng, cây ổn định, có thể đem trồng.
Ưu điểm:
- Giữ nguyên đặc tính di truyền của cây mẹ (hương vị, năng suất, chất lượng quả).
- Cây cho quả sớm (2-3 năm sau trồng).
- Phù hợp với quy mô nhỏ, không cần kỹ thuật phức tạp.
Nhược điểm: Bộ rễ yếu, cây dễ đổ ngã khi gặp gió bão. Số lượng cây con hạn chế, phụ thuộc vào cành chiết.
3. Nhân giống bằng ghép cành (Vô tính)
Mô tả: Ghép một đoạn cành (mắt ghép) từ cây mẹ chất lượng cao lên gốc ghép khỏe mạnh.
Quy trình thực hiện:
- Chuẩn bị gốc ghép: Dùng cây con từ hạt (như mô tả ở mục 1), cao 30-40 cm, đường kính gốc 0.5-1 cm. Chọn giống gốc ghép kháng sâu bệnh tốt (như cam Volkameriana, cam Troyer).
- Chọn cành ghép: Lấy cành bánh tẻ từ cây mẹ khỏe, năng suất cao, không sâu bệnh. Cắt cành dài 10-15 cm, giữ 2-3 mắt, loại bỏ lá để giảm thoát nước.
- Thực hiện ghép: Ghép áp: Cắt vát cành ghép và gốc ghép, áp sát, buộc chặt bằng dây nilon. Ghép mắt: Cắt mắt ghép hình chữ T, đưa vào vết cắt chữ T trên gốc ghép, buộc chặt. Dùng túi nilon bọc chỗ ghép để giữ ẩm, tránh nước mưa.
- Chăm sóc sau ghép: Đặt cây ở nơi thoáng mát, tưới nước đều, cắt bỏ chồi mọc từ gốc ghép. Sau 20-30 ngày, mắt ghép nảy mầm, tháo dây buộc, chăm sóc như cây con. Sau 3-4 tháng, cây cao 50-60 cm, có thể đem trồng.
Ưu điểm:
- Kết hợp ưu điểm của gốc ghép (kháng bệnh, rễ khỏe) và cành ghép (chất lượng quả tốt).
- Cây sinh trưởng nhanh, cho quả sớm (2-3 năm).
- Giữ được đặc tính di truyền của cây mẹ.
Nhược điểm: Yêu cầu kỹ thuật cao, cần kinh nghiệm ghép. Chi phí cao hơn chiết cành do cần chuẩn bị gốc ghép.
4. Nhân giống bằng nuôi cấy mô (Vô tính)
Mô tả: Sử dụng công nghệ nuôi cấy mô tế bào trong phòng thí nghiệm để tạo cây con giống.
Quy trình thực hiện:
– Chọn mẫu: Lấy mô từ đỉnh sinh trưởng, lá non, hoặc chồi của cây mẹ khỏe, không sâu bệnh.
– Khử trùng: Rửa mẫu bằng nước sạch, ngâm trong dung dịch khử trùng (chlorine 1%, ethanol 70%) trong 5-10 phút.
– Nuôi cấy: Đặt mẫu vào môi trường nuôi cấy (thạch MS bổ sung hormone như BA, NAA). Nuôi trong phòng thí nghiệm (nhiệt độ 25-27°C, ánh sáng 16 giờ/ngày).
– Tạo cây con: Sau 4-6 tuần, mô phát triển thành chồi, chuyển sang môi trường tạo rễ. Sau 2-3 tháng, cây con cao 3-5 cm, chuyển ra bầu đất.
– Chăm sóc: Đưa cây vào nhà kính, tưới nước, bón phân nhẹ. Sau 2-3 tháng, cây ổn định, có thể đem trồng.
Ưu điểm:
- Sản xuất số lượng lớn cây giống sạch bệnh, đồng đều.
- Giữ nguyên đặc tính di truyền của cây mẹ.
- Phù hợp với sản xuất quy mô lớn.
Nhược điểm: Chi phí cao, cần trang thiết bị hiện đại và kỹ thuật viên lành nghề. Không phù hợp với hộ nông dân nhỏ lẻ.
II. Lưu ý khi nhân giống cam
– Chọn giống: Chọn giống cam phù hợp với điều kiện địa phương (ví dụ: cam Xoàn, cam Sành, cam Vinh). Ưu tiên giống kháng sâu bệnh, năng suất cao, phù hợp thị trường.
– Thời điểm nhân giống: Mùa xuân (tháng 2-4) hoặc đầu mùa mưa (tháng 5-6) là thời điểm lý tưởng, khi thời tiết ấm, độ ẩm cao, cây dễ phát triển.
– Vệ sinh và phòng bệnh: Dụng cụ cắt, ghép phải khử trùng bằng cồn 70% hoặc hơ lửa. Xử lý đất, bầu đất bằng thuốc trừ nấm (Rovral, Ridomil) để tránh bệnh lở cổ rễ.
– Chăm sóc cây con: Che chắn cây con khỏi nắng gắt, gió mạnh trong 1-2 tháng đầu. Tưới nước đều, bón phân cân đối (NPK, phân hữu cơ) để cây phát triển khỏe.
– Kiểm tra chất lượng: Loại bỏ cây con yếu, dị dạng, hoặc có dấu hiệu sâu bệnh. Chỉ trồng những cây đạt tiêu chuẩn: cao 40-60 cm, rễ khỏe, lá xanh.
Xem thêm: Lưu ý khi thực hiện nhân giống cam tại đây.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Phương pháp nhân giống cam nào hiệu quả nhất?
- Ghép cành là phương pháp phổ biến và hiệu quả nhất, vì giữ được đặc tính của cây mẹ, cây sinh trưởng nhanh, và chi phí hợp lý.
2. Làm thế nào để cây con phát triển khỏe mạnh?
- Đảm bảo đất tơi xốp, thoát nước tốt; tưới nước đều, bón phân định kỳ; che chắn cây con khỏi thời tiết khắc nghiệt.
3. Có nên nhân giống cam bằng hạt không?
- Nhân giống bằng hạt chủ yếu dùng để tạo gốc ghép, không nên dùng để trồng thương mại vì cây lâu cho quả và không giữ được đặc tính của cây mẹ.
Kết luận
Nhân giống cam đúng kỹ thuật là nền tảng để xây dựng vườn cam năng suất cao, chất lượng tốt. Tùy thuộc vào điều kiện và mục đích, người trồng có thể chọn phương pháp phù hợp như chiết cành, ghép cành, hoặc nuôi cấy mô. Trong đó, ghép cành là phương pháp được khuyến nghị nhờ hiệu quả cao và chi phí hợp lý. Việc chọn giống tốt, thực hiện đúng quy trình, và chăm sóc cây con cẩn thận sẽ giúp người trồng đạt được vụ mùa thành công, đảm bảo giá trị kinh tế lâu dài.
