Chôm chôm là cây ăn trái chủ lực tại Việt Nam, đặc biệt ở Đồng bằng sông Cửu Long. Nó mang lại giá trị kinh tế cao cho nông dân. Tuy nhiên, sâu đục trái chôm chôm (Conogethes punctiferalis) rất nguy hiểm. Loài sâu này gây thiệt hại nghiêm trọng đến năng suất và chất lượng trái. Sâu phá hoại từ giai đoạn trái non đến khi sắp chín. Điều này làm giảm sản lượng và giá trị thương mại. Thu nhập của bà con bị ảnh hưởng lớn. Hãy cùng N2 Agro tìm hiểu đặc điểm, triệu chứng, tác hại và cách phòng trừ hiệu quả.
I. Đặc điểm của sâu đục trái chôm chôm
1. Hình thái và vòng đời
- Trứng: Kích thước nhỏ (khoảng 2-2,5 mm), hình bầu dục, màu trắng sữa khi mới đẻ, sau chuyển sang vàng nhạt. Bướm thường đẻ trứng gần cuống trái non hoặc trên chùm bông.
- Sâu non: Dài 10-22 mm khi trưởng thành, thân màu hồng nhạt hoặc tím, đầu nâu nhỏ, trên lưng mỗi đốt có 4 đốm nâu nhạt. Sâu non đục vào trái, ăn thịt và hạt, để lại phân dạng hạt nhỏ màu đen.
- Nhộng: Dài 6-8 mm, màu nâu đậm, nằm trong kén tơ mỏng ở cuống trái hoặc nơi tiếp giáp giữa các trái trong chùm. Thời gian hóa nhộng khoảng 7-8 ngày.
- Trưởng thành: Là bướm nhỏ (Conogethes punctiferalis), thân dài 6-12 mm, sải cánh 14-25 mm, màu vàng với nhiều chấm đen trên cánh. Bướm hoạt động ban đêm, mỗi con cái đẻ 50-70 trứng trong suốt vòng đời.
- Vòng đời: Hoàn thành trong 29-32 ngày, tùy điều kiện thời tiết. Một năm có thể phát triển 5-7 thế hệ, đặc biệt trong mùa ấm và ẩm.
2. Điều kiện phát sinh
- Sâu đục trái chôm chôm phát triển mạnh trong khí hậu nóng ẩm (nhiệt độ 25-35°C, độ ẩm 80-90%), thường vào mùa mưa (tháng 6-11) tại ĐBSCL.
- Vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng, không vệ sinh định kỳ, hoặc gần các cây ký chủ khác như sầu riêng, nhãn, ổi là môi trường lý tưởng cho sâu sinh sôi.
II. Triệu chứng gây hại của sâu đục trái chôm chôm
- Trên trái:
- Sâu non đục lỗ nhỏ gần cuống trái, tạo đường hầm ngoằn ngoèo bên trong, để lại phân hạt nhỏ màu đen quanh lỗ đục.
- Trái non bị khô đen, rụng sớm; trái lớn bị biến dạng, vỏ sần sùi, thịt quả hỏng, dễ thối khi gặp ẩm.
- Trên cây:
- Chùm trái bị kết dính bằng tơ sâu, nhiều trái trong chùm hư hỏng cùng lúc, cây suy yếu nếu bị tấn công liên tục.
- Thời điểm gây hại:
- Từ giai đoạn trái non (sau đậu trái 1-2 tuần) đến khi trái sắp chín, nặng nhất khi trái bắt đầu có cơm (4-6 tuần sau đậu).
III. Tác hại của sâu đục trái chôm chôm
- Giảm năng suất: Sâu gây rụng trái non hoặc hỏng trái lớn, làm giảm 30-90% sản lượng, tùy mức độ nhiễm.
- Ảnh hưởng chất lượng: Trái bị đục mất giá trị thương mại, không bán được do thối hoặc biến dạng, đặc biệt ảnh hưởng đến chôm chôm xuất khẩu.
- Tăng chi phí: Người trồng phải chi thêm cho thuốc trừ sâu, công xử lý và tái đầu tư nếu vườn bị thiệt hại nặng.
- Lây lan: Bướm trưởng thành bay xa, đẻ trứng trên nhiều cây, dễ lan sang các vườn lân cận, gây thiệt hại diện rộng.
IV. Biện pháp phòng trừ sâu đục trái chôm chôm
1. Biện pháp canh tác
- Tỉa cành, làm giàn thoáng (cao 1,5-2 m), thu gom trái rụng và tàn dư sau thu hoạch để tiêu hủy (đốt hoặc chôn sâu).
- Trồng xen cây tỏi, hành lá quanh vườn để xua đuổi bướm và sâu non nhờ mùi hương mạnh.
2. Biện pháp sinh học
- Thiên địch: Thả ong ký sinh (Chelonus sp.) để tiêu diệt trứng và sâu non. Sử dụng Bacillus thuringiensis (Bt) (2-3 g/lít nước) phun lên cây để diệt sâu non.
- Bẫy Pheromone: Đặt bẫy dẫn dụ bướm đực (5-7 bẫy/ha) để giảm khả năng sinh sản của sâu.
3. Biện pháp thủ công
- Bao trái bằng túi chuyên dụng ngay sau khi đậu trái 2-3 tuần để ngăn sâu tấn công.
- Kiểm tra vườn định kỳ (1-2 tuần/lần), nhặt bỏ trái bị đục và tiêu hủy xa vườn.
4. Biện pháp hóa học
- Khi mật độ sâu cao (10% trái bị hại): Sử dụng thuốc chứa Abamectin (1-2 ml/lít nước), Emamectin (1-1,5 ml/lít nước), hoặc Spinosad (1-2 ml/lít nước).
- Phun vào chiều tối, 7-10 ngày/lần, tối đa 2-3 lần/vụ, luân phiên hoạt chất để tránh kháng thuốc.
V. Lưu ý khi phòng trừ sâu đục trái chôm chôm
- Tập trung phòng trừ: khi trái vừa đậu (2-3 tuần) – thời điểm sâu bắt đầu gây hại mạnh nhất.
- Không lạm dụng hóa chất, tuân thủ thời gian cách ly (7-14 ngày trước thu hoạch) để đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Kết hợp các biện pháp canh tác, sinh học và hóa học để kiểm soát sâu bền vững, tránh phụ thuộc hoàn toàn vào thuốc trừ sâu.
- Theo dõi thời tiết, tăng cường xử lý trong mùa mưa khi sâu phát triển mạnh.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
1. Cách phân biệt sâu đục trái với các sâu hại khác?
- Sâu đục trái để lại lỗ nhỏ gần cuống và phân hạt đen, trong khi ruồi đục trái gây thối nhũn từ bên trong mà không có tơ kết dính.
2. Có biện pháp tự nhiên nào để phòng trừ sâu đục trái không?
- Có, trồng xen cây tỏi/hành, dùng bẫy Pheromone hoặc phun Bacillus thuringiensis là các cách tự nhiên hiệu quả.
3. Sâu đục trái có gây hại cây trồng khác không?
- Có, sâu tấn công nhãn, sầu riêng, ổi, mãng cầu nếu trồng gần vườn chôm chôm.
Kết luận
Sâu đục trái chôm chôm đe dọa lớn đến năng suất và chất lượng trái. Nếu không kiểm soát kịp thời, thiệt hại rất nghiêm trọng. Áp dụng biện pháp tổng hợp giúp quản lý hiệu quả. Vệ sinh vườn, dùng sinh học, bao trái và hóa học khi cần là cách tốt. Bà con cần theo dõi sát sao từ khi trái đậu. Đồng hành cùng N2 Agro, bà con bảo vệ vườn chôm chôm, đảm bảo vụ mùa đạt kết quả tốt nhất. Chúc bà con thành công trong việc phòng trừ sâu đục trái!
