Bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng gây thiệt hại nghiêm trọng, làm cây suy yếu, giảm năng suất và chất lượng quả. Bệnh do nấm và vi khuẩn gây ra, cần được nhận biết sớm để xử lý hiệu quả, bảo vệ vườn cây. Bài viết này N2 Agro cung cấp thông tin chi tiết về bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng, cách nhận biết, và biện pháp phòng trị thực tế, phù hợp với vùng trồng Tiền Giang, Đắk Lắk, Lâm Đồng, Đồng Nai.
I. Tổng quan về bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng
1. Tác nhân gây bệnh
- Nấm: Phytophthora palmivora và Fusarium spp. tấn công lá, chồi non, gây cháy lá, chết ngọn.
- Vi khuẩn: Xanthomonas spp. gây đốm lá, hoại tử, lan lên ngọn, làm ngọn chết.
- Yếu tố phụ:
- Đất chua (pH <5), ngập úng, hoặc thiếu hữu cơ (<2%) làm cây yếu, dễ nhiễm bệnh.
- Bón thừa đạm (ure >50 kg/ha) khiến lá non mẫn cảm với nấm, vi khuẩn.
- Vết thương do côn trùng (bọ trĩ Thrips spp.) hoặc tỉa cành là cửa ngõ cho nấm, vi khuẩn xâm nhập.
2. Điều kiện phát sinh
- Thời tiết:
- Mùa mưa (tháng 5-10), độ ẩm cao (>80%), nhiệt độ 25-30°C tạo điều kiện cho nấm Phytophthora và vi khuẩn Xanthomonas phát triển.
- Mưa lớn kèm gió mạnh làm lá tổn thương, dễ nhiễm bệnh.
- Vườn sầu riêng:
- Vườn rậm rạp, thiếu thông thoáng, hoặc tàn dư lá không vệ sinh là nơi trú ẩn của nấm, vi khuẩn.
- Đất ngập úng hoặc thiếu thoát nước làm rễ yếu, cây dễ bị bệnh.
- Cây sầu riêng:
- Cây non (<3 năm) hoặc già (>10 năm) có sức đề kháng yếu, dễ nhiễm bệnh.
- Giai đoạn ra lá non, ra hoa (tháng 10-12) là thời điểm bệnh gây hại nặng.
- Lây lan:
- Qua nước tưới, mưa bắn mang bào tử nấm, vi khuẩn từ lá bệnh sang lá khỏe.
- Dụng cụ làm vườn (kéo, cưa) hoặc tàn dư lá mang mầm bệnh.
- Ở Tiền Giang, Đắk Lắk, bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng lây lan nhanh trong mùa mưa, gây thiệt hại 20-40% năng suất.
3. Dấu hiệu nhận biết
- Trên lá:
- Lá non có đốm nâu, cháy khô từ mép lá, lan vào trong, lá rụng sớm.
- Lá già có đốm đen, hoại tử, bề mặt lá bóng nhựa do vi khuẩn Xanthomonas.
- Trên chồi, ngọn:
- Chồi non héo, ngọn cây khô, chết từ đỉnh xuống, lá ngọn chuyển nâu đen.
- Vỏ chồi có vết nứt, chảy nhựa nâu do nấm Phytophthora.
- Trên cây:
- Cây suy yếu, lá rụng nhiều (30-50%), ra hoa kém, đậu quả thấp.
- Rễ tơ thối nếu nấm Phytophthora lan xuống gốc, làm cây chết.
- Giai đoạn nặng:
- Ngọn chết hoàn toàn, cây mất 50-70% lá, năng suất giảm 30-50%.
- Vụ 2024 ở Đắk Lắk ghi nhận 40% vườn sầu riêng bị bệnh, năng suất giảm từ 15 tấn/ha xuống 8 tấn/ha.
- Lưu ý: Kiểm tra lá non, chồi, ngọn vào mùa mưa để nhận biết sớm. Phân biệt với thiếu dinh dưỡng (lá vàng đều) hoặc sâu đục thân (lỗ đục).
4. Tác hại của bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng
- Trực tiếp:
- Giảm 30-50% năng suất do lá rụng, ngọn chết, cây không quang hợp tốt, đậu quả kém.
- Quả nhỏ, méo mó, không đạt tiêu chuẩn xuất khẩu.
- Gián tiếp:
- Cây suy yếu, dễ nhiễm nấm Phytophthora ở rễ, gây thối rễ, chết cây.
- Tăng chi phí phun thuốc, bón phân phục hồi, ảnh hưởng vụ sau.
- Bệnh lây lan sang cây lân cận, gây thiệt hại cả vườn.
- Kinh tế:
- Ở Tiền Giang, Đắk Lắk, bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng gây thiệt hại hàng tỷ đồng mỗi vụ.
- Vụ 2024 ở Tiền Giang ghi nhận 30% vườn bị bệnh, năng suất giảm từ 15 tấn/ha xuống 10 tấn/ha.
II. Biện pháp phòng trị bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng
1. Biện pháp canh tác
- Chọn giống kháng:
- Sử dụng giống Monthong, Ri6 có sức đề kháng tốt với nấm, vi khuẩn.
- Xử lý cây giống bằng chế phẩm chứa mancozeb (2 g/kg đất) trước trồng.
- Cải tạo đất:
- Đo pH đất (tháng 8-9), bón vôi bột (500-1000 kg/ha) nếu pH <5 để giảm nấm.
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục (tháng 9) để tăng hữu cơ (>3%).
- Đào mương thoát nước (rộng 50 cm, sâu 30 cm) để tránh ngập úng.
- Vệ sinh vườn:
- Tỉa cành yếu, lá già (tháng 9-10) để vườn thông thoáng, giảm độ ẩm.
- Thu gom lá bệnh, tàn dư cây, đốt hoặc chôn sâu với vôi bột (1 kg/m²).
- Quản lý phân bón:
- Bón NPK 15-5-20 (0.5 kg/cây) trước ra hoa (tháng 10-11), hạn chế ure (<30 kg/ha).
- Phun phân bón lá chứa Bo, Zn (0.1%, 200 g/200 lít nước) 2 lần (tháng 11-12) để tăng sức đề kháng.
2. Biện pháp sinh học
- Vi sinh vật:
- Tưới chế phẩm chứa Trichoderma spp. (200 g/200 lít nước, 5 lít/cây) vào tháng 8-9 để ức chế nấm Phytophthora.
- Phun chế phẩm chứa Bacillus subtilis (200 ml/200 lít nước, 7-10 ngày/lần) để giảm vi khuẩn Xanthomonas.
- Chế phẩm sinh học:
- Phun chế phẩm chứa chitosan (250 ml/200 lít nước, 5-7 ngày/lần) từ tháng 10-12 để tăng sức đề kháng.
- Sử dụng chế phẩm chứa Pseudomonas fluorescens (200 g/200 lít nước, phun 10-14 ngày/lần) để ức chế nấm, vi khuẩn.
- Phân hữu cơ vi sinh:
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục kết hợp Trichoderma spp. (tháng 9) để tăng sức khỏe đất.
3. Biện pháp thủ công
- Kiểm tra định kỳ:
- Thăm vườn 3-5 ngày/lần (tháng 5-10), kiểm tra lá non, chồi ngọn, rễ để phát hiện đốm cháy, héo ngọn.
- Cắt lá bệnh, chồi chết, cho vào bao nylon, tiêu hủy (đốt hoặc chôn với vôi bột).
- Quản lý nước:
- Tưới 50-100 lít/cây/tuần (tháng 1-4), tránh tưới lên lá trong mùa mưa.
- Kiểm tra mương thoát (rộng 50 cm, sâu 30 cm) để tránh ngập úng.
- Tỉa cành:
- Tỉa cành yếu, chồi ngọt (tháng 9) để giảm độ ẩm, hạn chế nấm, vi khuẩn.
4. Biện pháp hóa học
- Thời điểm:
- Phòng ngừa: Phun thuốc trước mùa mưa (tháng 4-5), định kỳ 15 ngày/lần.
- Trị bệnh: Khi 5-10% lá, chồi nhiễm bệnh, phun 2-3 lần, cách nhau 7 ngày.
- Hoạt chất:
- Phun chế phẩm chứa mancozeb (0.2%, 200 g/200 lít nước) để ức chế nấm Phytophthora, Fusarium.
- Sử dụng chế phẩm chứa copper oxychloride (0.2%, 200 g/200 lít nước) để diệt vi khuẩn Xanthomonas.
- Tưới chế phẩm chứa metalaxyl (0.1%, 200 ml/200 lít nước, 5 lít/cây) để kiểm soát nấm ở rễ.
- Lưu ý:
- Phun ướt đều lá non, chồi ngọn, tưới thuốc gần rễ tơ, kết hợp tưới nước để thuốc thấm.
- Luân phiên hoạt chất (mancozeb tuần 1, copper oxychloride tuần 3) để tránh kháng thuốc.
- Tuân thủ thời gian cách ly 7-14 ngày trước thu hoạch.
- Hạn chế hóa chất, ưu tiên sinh học để bảo vệ đất.
III. Lưu ý khi phòng trị bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng
- Phát hiện sớm: Kiểm tra lá non, chồi ngọn thường xuyên trong mùa mưa để nhận biết bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng.
- Ưu tiên sinh học: Sử dụng chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis để giảm tác động môi trường.
- Vệ sinh vườn: Thu gom lá bệnh, tỉa cành để giảm nguồn lây.
- Khử trùng dụng cụ: Dùng cồn 70% vệ sinh kéo, cưa để tránh lây nấm, vi khuẩn.
- Ghi chép: Lưu lịch phun thuốc, bón phân, và kết quả để điều chỉnh biện pháp.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Làm thế nào để nhận biết bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng?
Kiểm tra lá non có đốm nâu, cháy mép, ngọn héo, chồi chết. Cắt chồi kiểm tra nhựa nâu do nấm Phytophthora.
Bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng có lây lan không?
Có, qua nước tưới, mưa bắn, hoặc dụng cụ làm vườn. Vệ sinh vườn và cắt lá bệnh giúp hạn chế lây lan.
Có thể trị bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng không dùng thuốc hóa học?
Có, dùng chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis và vệ sinh vườn hiệu quả, an toàn.
Xem thêm: Bệnh Cháy Lá Sầu Riêng Nguyên Nhân Và Cách Phòng Trừ
Kết luận
Bệnh cháy lá chết ngọn sầu riêng do nấm (Phytophthora palmivora, Fusarium spp.) và vi khuẩn (Xanthomonas spp.) gây ra, làm giảm 30-50% năng suất ở Tiền Giang, Đắk Lắk nếu không kiểm soát. Nhận biết sớm qua lá cháy, ngọn chết là chìa khóa để xử lý hiệu quả. Kết hợp biện pháp canh tác (vệ sinh vườn, bón phân cân đối), sinh học (Trichoderma spp., Bacillus subtilis), thủ công (cắt lá bệnh, tỉa cành), và hóa học (mancozeb, copper oxychloride) giúp bảo vệ vườn sầu riêng. Ưu tiên sinh học, vệ sinh vườn, và kiểm tra định kỳ đảm bảo năng suất, chất lượng quả, và canh tác bền vững.
Xem thêm tại Website N2 Agro
