Vàng lá thối rễ là một trong những bệnh nguy hiểm nhất trên sầu riêng, gây suy giảm năng suất và chết cây nếu không xử lý kịp thời. Bệnh do nấm, vi khuẩn và điều kiện bất lợi gây ra, làm rễ thối, lá vàng, cây còi cọc, ảnh hưởng nghiêm trọng đến kinh tế nông dân. Bài viết này N2 Agro cung cấp thông tin chi tiết về nguyên nhân, triệu chứng, và các biện pháp phòng trị hiệu quả để bảo vệ vườn sầu riêng.
I. Tổng quan về vàng lá thối rễ sầu riêng
1. Tác nhân gây bệnh
Bệnh vàng lá thối rễ sầu riêng do các yếu tố sau:
- Nấm:
- Phytophthora palmivora: Gây thối rễ, làm rễ tơ chuyển nâu đen, cây không hấp thụ dinh dưỡng, lá vàng.
- Fusarium oxysporum: Gây thối rễ khô, rễ teo, cây suy yếu dần.
- Vi khuẩn:
- Erwinia carotovora: Gây thối ướt rễ, rễ mềm, có mùi hôi, dẫn đến lá vàng, rụng sớm.
- Côn trùng phụ:
- Tuyến trùng (Meloidogyne spp.): Gây u sầu rễ, tạo điều kiện cho nấm, vi khuẩn xâm nhập.
- Bọ rùa đất (Phyllognathus excavatus): Gặm rễ tơ, làm rễ tổn thương, dễ thối.
- Yếu tố khác:
- Đất chua (pH <5), ngập úng, hoặc nghèo hữu cơ (<2%), làm rễ yếu, dễ nhiễm bệnh.
- Bón phân không cân đối, thừa đạm (ure >50 kg/ha), làm cây phát triển quá mức, rễ non dễ bị nấm tấn công.
- Tàn dư cây trồng, đất nhiễm nấm từ vụ trước, không vệ sinh, tạo nguồn bệnh.
2. Điều kiện phát sinh vàng lá thối rễ sầu riêng
- Thời tiết:
- Mùa mưa (tháng 5-10) gây ngập úng, độ ẩm cao (>80%), tạo điều kiện cho nấm Phytophthora và vi khuẩn Erwinia phát triển.
- Nhiệt độ 25-30°C kết hợp mưa lớn làm rễ thối nhanh, lá vàng hàng loạt.
- Vườn sầu riêng:
- Đất chua (pH <5), đất sét hoặc đất nghèo dinh dưỡng, cản trở rễ phát triển, dễ thối.
- Vườn thấp, thoát nước kém, hoặc tưới quá nhiều, làm rễ ngập, thiếu oxy.
- Trồng liên tục trên đất nhiễm nấm, không luân canh hoặc cải tạo, làm nấm tích tụ.
- Cây sầu riêng:
- Cây non (<3 năm) hoặc già (>10 năm) có hệ rễ yếu, dễ bị nấm, vi khuẩn tấn công.
- Giai đoạn ra hoa, đậu quả (tháng 10-4) cần nhiều dinh dưỡng, nếu rễ thối sẽ làm lá vàng, quả rụng.
- Lây lan:
- Qua nước tưới, nước mưa mang nấm, vi khuẩn từ cây bệnh sang cây khỏe.
- Qua dụng cụ làm vườn (xẻng, kéo), tàn dư cây nhiễm bệnh, hoặc đất dính nấm.
- Qua tuyến trùng di chuyển trong đất, mang nấm đến rễ cây khỏe, đặc biệt ở Tiền Giang, Đắk Lắk.
3. Triệu chứng nhận biết vàng lá thối rễ sầu riêng
- Trên lá:
- Lá vàng từ mép vào trong, đặc biệt ở lá già, sau đó rụng sớm.
- Lá non nhỏ, yếu, ngọn cây chùn, không phát triển, đôi khi có đốm nâu (do thiếu dinh dưỡng).
- Trên rễ:
- Rễ tơ chuyển nâu đen, thối ướt (do Phytophthora hoặc Erwinia), hoặc thối khô, teo (do Fusarium).
- Rễ có mùi hôi (do vi khuẩn), rễ tơ giảm, rễ chính sần sùi hoặc có u nhỏ (do tuyến trùng).
- Trên cây:
- Cây còi cọc, ngọn yếu, hoa và quả non rụng sớm, năng suất giảm.
- Vỏ thân gần gốc có thể nứt, tiết nhựa nếu bệnh nặng.
- Trên đất:
- Đất ẩm ướt, ngập úng, hoặc có tàn dư rễ nhiễm nấm, tạo điều kiện cho bệnh phát triển.
- Giai đoạn nặng:
- Cây chết khô, lá rụng 80-90%, năng suất giảm 50-70%.
- Một vụ ở Đắk Lắk (2023) ghi nhận 60% vườn sầu riêng bị vàng lá thối rễ, nhiều cây chết, nông dân thiệt hại nặng.
- Lưu ý: Triệu chứng dễ nhầm với thiếu dinh dưỡng (kali, Bo) hoặc ngập úng thông thường. Cần đào rễ kiểm tra thối và đo pH đất để xác định chính xác.
4. Tác hại vàng lá thối rễ sầu riêng
- Trực tiếp:
- Giảm 50-70% năng suất do lá vàng, rụng, cây không nuôi nổi hoa, quả.
- Cây chết hàng loạt, làm mất vốn đầu tư, đặc biệt với sầu riêng xuất khẩu.
- Gián tiếp:
- Rễ thối làm cây yếu, dễ nhiễm nấm (Phytophthora), côn trùng (tuyến trùng), tăng chi phí xử lý.
- Tăng chi phí cải tạo đất, thay cây, và chăm sóc, ảnh hưởng vụ mùa tiếp theo.
- Nấm, vi khuẩn lây lan qua nước, đất, gây hại cả vườn hoặc cây lân cận (mít, xoài).
- Kinh tế:
- Ở Tiền Giang, Đắk Lắk, vàng lá thối rễ gây thiệt hại hàng tỷ đồng mỗi vụ.
- Một vụ ở Tiền Giang (2023) ghi nhận năng suất giảm từ 15 tấn/ha xuống 5 tấn/ha, nông dân mất 60% thu nhập.
II. Biện pháp phòng trị vàng lá thối rễ sầu riêng
1. Biện pháp canh tác
- Chọn giống:
- Sử dụng giống sầu riêng kháng nấm như Monthong, Ri6, có hệ rễ khỏe.
- Xử lý cây giống bằng thuốc trừ nấm (Mancozeb 2 g/kg đất) để giảm nguy cơ nấm.
- Cải tạo đất:
- Đo pH đất, bón vôi (500-1000 kg/ha) nếu pH <5 để giảm độ chua, ức chế nấm.
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục để tăng chất hữu cơ, cải thiện thoát nước.
- Lên luống cao (30-50 cm) ở vùng thấp, đào mương thoát nước (rộng 50 cm, sâu 30 cm) để tránh ngập úng.
- Quản lý nước:
- Tưới vừa đủ (50-100 lít/cây/tuần), tránh tưới quá nhiều gây ngập rễ.
- Thoát nước nhanh trong mùa mưa để ngăn rễ thối.
- Vệ sinh đồng ruộng:
- Thu gom, tiêu hủy (đốt hoặc chôn sâu với vôi bột 1 kg/m²) tàn dư rễ, lá nhiễm bệnh để loại bỏ nguồn nấm, vi khuẩn.
- Cày xới, phơi ải đất 2-3 tuần trước khi trồng để tiêu diệt nấm trong đất.
2. Biện pháp sinh học
- Vi sinh vật:
- Sử dụng phân hữu cơ vi sinh chứa Trichoderma spp. (200-300 g/200 lít nước, tưới gốc): Ức chế nấm Phytophthora, Fusarium, cải tạo đất.
- Sử dụng chế phẩm chứa Bacillus subtilis (200 ml/200 lít nước, tưới gốc): Ức chế vi khuẩn Erwinia, tăng sức khỏe rễ.
- Sử dụng chế phẩm chứa Paecilomyces lilacinus (100 g/200 lít nước, tưới gốc): Kiểm soát tuyến trùng Meloidogyne spp..
- Chế phẩm sinh học:
- Sử dụng sản phẩm chứa chitosan (250 ml/200 lít nước, phun 5-7 ngày/lần): Tăng sức đề kháng, hỗ trợ phục hồi rễ.
- Sử dụng chế phẩm chứa Beauveria bassiana (200 g/200 lít nước, tưới gốc): Diệt bọ rùa đất, bảo vệ rễ.
- Phân hữu cơ vi sinh:
- Bón 5-10 tấn/ha phân chuồng hoai mục kết hợp vi sinh Trichoderma spp., Bacillus subtilis để tăng sức khỏe đất, giảm nấm.
3. Biện pháp thủ công
- Kiểm tra định kỳ:
- Thăm vườn 3-5 ngày/lần, đặc biệt trong mùa mưa, để phát hiện lá vàng, rễ thối.
- Đào nhẹ quanh gốc (sâu 20-30 cm) để kiểm tra rễ tơ, phát hiện thối sớm.
- Loại bỏ rễ bệnh:
- Cắt bỏ rễ thối (màu nâu đen, mềm), xử lý gốc bằng vôi bột (200 g/cây), phủ đất mới.
- Rễ bệnh cho vào bao nylon, tiêu hủy (đốt hoặc chôn sâu với vôi bột).
- Tỉa cành, lá:
- Tỉa lá vàng, cành yếu để giảm tải cho cây, kích thích rễ mới phát triển.
- Cải tạo hệ thống thoát nước:
- Đào rãnh thoát nước (rộng 50 cm, sâu 30 cm) quanh vườn để tránh ngập úng, đặc biệt ở Tiền Giang, Đồng Nai.
4. Biện pháp hóa học
- Thời điểm xử lý:
- Phòng ngừa: Tưới thuốc trừ nấm trước mùa mưa (tháng 4-5), định kỳ 15-20 ngày/lần.
- Trị bệnh: Khi phát hiện 5-10% cây có lá vàng, rễ thối, xử lý 2-3 lần, cách nhau 7-10 ngày.
- Hoạt chất:
- Sử dụng sản phẩm chứa mancozeb (0.2%, 200 g/200 lít nước, tưới gốc): Ức chế nấm Phytophthora, Fusarium.
- Sử dụng sản phẩm chứa fosetyl-aluminium (0.2%, 200 g/200 lít nước, tưới gốc): Kiểm soát nấm thối rễ.
- Sử dụng sản phẩm chứa abamectin (0.1%, 200 ml/200 lít nước, tưới gốc): Diệt tuyến trùng, bọ rùa đất.
- Lưu ý:
- Tưới thuốc gần rễ tơ, kết hợp tưới nước để thuốc thấm sâu.
- Luân phiên hoạt chất (mancozeb tuần 1, fosetyl-aluminium tuần 3) để tránh kháng thuốc.
- Tuân thủ thời gian cách ly 7-14 ngày trước thu hoạch để đảm bảo an toàn thực phẩm.
- Hạn chế lạm dụng thuốc hóa học để bảo vệ vi sinh vật đất.
III. Lưu ý khi phòng trị vàng lá thối rễ sầu riêng
- Phát hiện sớm: Quan sát lá vàng, rễ thối ngay từ đầu mùa mưa để xử lý kịp thời.
- Ưu tiên sinh học: Sử dụng chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis để cải thiện đất lâu dài.
- Quản lý nước: Thoát nước tốt, tránh ngập úng để bảo vệ rễ.
- Vệ sinh dụng cụ: Khử trùng xẻng, kéo bằng cồn 70% để tránh lây lan nấm, vi khuẩn.
- Ghi chép: Lưu lại lịch xử lý, loại chế phẩm, và kết quả để điều chỉnh phù hợp.
Câu hỏi thường gặp (FAQ)
Làm thế nào để nhận biết vàng lá thối rễ sầu riêng?
Kiểm tra lá vàng từ mép, rễ tơ nâu đen, thối ướt hoặc khô. Đào rễ và đo pH đất để xác định chính xác.
Vàng lá thối rễ có lây lan không?
Có, qua nước tưới, đất, hoặc dụng cụ làm vườn. Vệ sinh vườn và cải tạo đất giúp hạn chế lây lan.
Có thể trị vàng lá thối rễ mà không dùng thuốc hóa học không?
Có, dùng chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis và cải tạo đất bằng vôi, phân hữu cơ hiệu quả.
Xem thêm: Tại Sao Cây Sầu Riêng Bị Bệnh Vàng Lá Thối Rễ
Kết luận
Vàng lá thối rễ sầu riêng, do nấm (Phytophthora palmivora, Fusarium oxysporum), vi khuẩn (Erwinia carotovora), và tuyến trùng (Meloidogyne spp.), là mối đe dọa lớn ở Tiền Giang, Đắk Lắk, làm cây chết, giảm năng suất. Kết hợp biện pháp canh tác (cải tạo đất, thoát nước, vệ sinh vườn), sinh học (chế phẩm chứa Trichoderma spp., Bacillus subtilis), thủ công (loại bỏ rễ bệnh, tỉa lá), và hóa học (sản phẩm chứa mancozeb, fosetyl-aluminium) giúp kiểm soát bệnh hiệu quả. Phát hiện sớm, ưu tiên sinh học, và quản lý nước là chìa khóa để bảo vệ sầu riêng. Với kỹ thuật khoa học, nông dân có thể đảm bảo vườn cây khỏe mạnh, duy trì canh tác bền vững.
Xem thêm tại Website N2 Agro
